ਪਤ੍ਤੇਪਿ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਤਥਾਵਿਧਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਨਸ਼ਕ੍ਤੇਰਸਂਭਵਾਤ੍ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ ਹਿ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਸਂਜ੍ਞਿਕਾਯਾਃ
ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਰ੍ਯਾਃ ਸ਼ਕ੍ਤੇਰਨ੍ਤਰਂਗਾਯਾਃ ਕਾਕਾਕ੍ਸ਼ਿਤਾਰਕਵਤ੍ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਸ਼ਾਦਨੇਕਤਃ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਿਤੁਮਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾ-
ਤ੍ਸਤ੍ਸ੍ਵਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦ੍ਵਾਰੇਸ਼ੁ ਨ ਯੌਗਪਦ੍ਯੇਨ ਨਿਖਿਲੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥਾਵਬੋਧਃ ਸਿਦ੍ਧਯੇਤ੍, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ..੫੬..
ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ — ਫਾਸੋ ਰਸੋ ਯ ਗਂਧੋ ਵਣ੍ਣੋ ਸਦ੍ਦੋ ਯ ਪੋਗ੍ਗਲਾ ਹੋਂਤਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਸ਼ਬ੍ਦਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾ ਮੂਰ੍ਤਾ
ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤੇ ਚ ਵਿਸ਼ਯਾਃ . ਕੇਸ਼ਾਮ੍ . ਅਕ੍ਖਾਣਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ . ਤੇ ਅਕ੍ਖਾ ਤਾਨ੍ਯਕ੍ਸ਼ਾਣੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣੀ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਣਿ
ਜੁਗਵਂ ਤੇ ਣੇਵ ਗੇਣ੍ਹਂਤਿ ਯੁਗਪਤ੍ਤਾਨ੍ ਸ੍ਵਕੀਯਵਿਸ਼ਯਾਨਪਿ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਨ੍ਤਿ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ — ਯਥਾ
ਸਰ੍ਵਪ੍ਰਕਾਰੋਪਾਦੇਯਭੂਤਸ੍ਯਾਨਨ੍ਤਸੁਖਸ੍ਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਂ ਕੇ ਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਯੁਗਪਤ੍ਸਮਸ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ ਜਾਨਤ੍ਸਤ੍ ਜੀਵਸ੍ਯ
ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ, ਤਥੇਦਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਸ੍ਵਕੀਯਵਿਸ਼ਯੇਪਿ ਯੁਗਪਤ੍ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵਾਤ੍ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤਿ ......੫੬......
੯੮ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ (-ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ), ਹੈਂ . (ਕਿਨ੍ਤੁ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵੇ ਭੀ
ਯੁਗਪਦ੍ (ਏਕ ਸਾਥ) ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ (-ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤੇ) ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਕੀ
ਉਸਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਜੋ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ ਨਾਮਕੀ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਸ਼ਕ੍ਤਿ ਹੈ ਵਹ
ਕੌਵੇਕੀ ਆਁਖਕੀ ਪੁਤਲੀਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕ੍ਰਮਿਕ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਾਲੀ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨੇਕਤਃ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੇ ਲਿਯੇ
(-ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੇ ਲਿਯੇ) ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦ੍ਵਾਰੋਂਕੇ
ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕਾ (-ਵਿਸ਼ਯਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ) ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਹੀ
ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕੌਵੇਕੀ ਦੋ ਆਁਖੇਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਪੁਤਲੀ ਏਕ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਕੌਵੇਕੋ ਜਿਸ
ਆਁਖਸੇ ਦੇਖਨਾ ਹੋ ਉਸ ਆਁਖਮੇਂ ਪੁਤਲੀ ਆ ਜਾਤੀ ਹੈ; ਉਸ ਸਮਯ ਵਹ ਦੂਸਰੀ ਆਁਖਸੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ
ਸਕਤਾ . ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਪੁਤਲੀ ਇਤਨੀ ਜਲ੍ਦੀ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਮੇਂ ਆਤੀਜਾਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਗੋਂਕੋ
ਐਸਾ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਮੇਂ ਦੋ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਪੁਤਲਿਯਾਁ ਹੈਂ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਵਹ ਏਕ
ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਐਸੀ ਹੀ ਦਸ਼ਾ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰੂਪੀ ਦ੍ਵਾਰ ਤੋ ਪਾਁਚ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਮਯ ਏਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਉਸ ਸਮਯ ਦੂਸਰੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਾਰ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਜਬ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਨੇਤ੍ਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਰ੍ਣਕੋ ਦੇਖਨੇਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਤਬ ਵਹ ਸ਼ਬ੍ਦ, ਗਂਧ, ਰਸ ਯਾ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਬ ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਪਯੋਗ ਨੇਤ੍ਰਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਰ੍ਣਕੇ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਲਗਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਕਾਨਮੇਂ ਕੌਨਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦ ਪੜਤੇ ਹੈਂ ਯਾ ਨਾਕਮੇਂ ਕੈਸੀ ਗਨ੍ਧ ਆਤੀ
ਹੈ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਖ੍ਯਾਲ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ . ਯਦ੍ਯਪਿ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਪਯੋਗ ਏਕ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂਸੇ ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਸ਼ੀਘ੍ਰਤਾਸੇ
ਬਦਲਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਥੂਲਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਐਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨੋਂ ਸਭੀ ਵਿਸ਼ਯ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ
ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੋਂ, ਤਥਾਪਿ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਭੀ
ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੇਯ ਹੈ ..੫੬..