ਅਥ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਿਨਾਮਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ ਵਿਚਾਰਯਤਿ —
ਮਣੁਆਸੁਰਾਮਰਿਂਦਾ ਅਹਿਦ੍ਦੁਦਾ ਇਂਦਿਏਹਿਂ ਸਹਜੇਹਿਂ .
ਅਸਹਂਤਾ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਰਮਂਤਿ ਵਿਸਏਸੁ ਰਮ੍ਮੇਸੁ ..੬੩..
ਮਨੁਜਾਸੁਰਾਮਰੇਨ੍ਦ੍ਰਾ ਅਭਿਦ੍ਰੁਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ ਸਹਜੈਃ .
ਅਸਹਮਾਨਾਸ੍ਤਦ੍ਦੁਃਖਂ ਰਮਨ੍ਤੇ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਰਮ੍ਯੇਸ਼ੁ ..੬੩..
ਅਮੀਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਾਣਿਨਾਂ ਹਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵਾਤ੍ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਮੁਪਸਰ੍ਪਤਾਂ ਤਤ੍ਸਾਮਗ੍ਰੀਭੂਤੇਸ਼ੁ ਸ੍ਵਰਸਤ
ਏਵੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸ਼ੁ ਮੈਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ . ਅਥ ਤੇਸ਼ਾਂ ਤੇਸ਼ੁ ਮੈਤ੍ਰੀਮੁਪਗਤਾਨਾਮੁਦੀਰ੍ਣਮਹਾਮੋਹਕਾਲਾਨਲਕਵਲਿਤਾਨਾਂ
‘‘ਸਮਸੁਖਸ਼ੀਲਿਤਮਨਸਾਂ ਚ੍ਯਵਨਮਪਿ ਦ੍ਵੇਸ਼ਮੇਤਿ ਕਿਮੁ ਕਾਮਾਃ . ਸ੍ਥਲਮਪਿ ਦਹਤਿ ਝਸ਼ਾਣਾਂ ਕਿਮਙ੍ਗ
ਪੁਨਰਙ੍ਗਮਙ੍ਗਾਰਾਃ’’ ..੬੨.. ਏਵਮਭੇਦਨਯੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਸੁਖਂ ਭਣ੍ਯਤੇ ਇਤਿ ਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ
ਚਤੁਰ੍ਥਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਸਂਸਾਰਿਣਾਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸਾਧਕਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ ਵਿਚਾਰਯਤਿ — ਮਣੁਆਸੁਰਾਮਰਿਂਦਾ ਮਨੁਜਾ-
ਸੁਰਾਮਰੇਨ੍ਦ੍ਰਾਃ . ਕਥਂਭੂਤਾਃ . ਅਹਿਦ੍ਦੁਦਾ ਇਂਦਿਏਹਿਂ ਸਹਜੇਹਿਂ ਅਭਿਦ੍ਰੁਤਾਃ ਕਦਰ੍ਥਿਤਾਃ ਦੁਖਿਤਾਃ . ਕੈਃ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ
ਸਹਜੈਃ . ਅਸਹਂਤਾ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦ੍ਦੁਃਖੋਦ੍ਰੇਕਮਸਹਮਾਨਾਃ ਸਨ੍ਤਃ . ਰਮਂਤਿ ਵਿਸਏਸੁ ਰਮ੍ਮੇਸੁ ਰਮਨ੍ਤੇ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਰਮ੍ਯਾਭਾਸੇਸ਼ੁ
ਇਤਿ . ਅਥ ਵਿਸ੍ਤਰਃ — ਮਨੁਜਾਦਯੋ ਜੀਵਾ ਅਮੂਰ੍ਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸੁਖਾਸ੍ਵਾਦਮਲਭਮਾਨਾਃ ਸਨ੍ਤਃ ਮੂਰ੍ਤੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ-
ਜ੍ਞਾਨਸੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸ਼ੁ ਮੈਤ੍ਰੀ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ . ਤਤਸ਼੍ਚ ਤਪ੍ਤਲੋਹਗੋਲਕਾਨਾਮੁਦਕਾਕਰ੍ਸ਼ਣਮਿਵ
ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਤੀਵ੍ਰਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾ ਜਾਯਤੇ . ਤਾਂ ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਮਸਹਮਾਨਾ ਵਿਸ਼ਯਾਨਨੁਭਵਨ੍ਤਿ ਇਤਿ . ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਿ
੧੧੦ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
ਅਬ, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਵਾਲੋਂਕੇ ਅਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਕਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਮਨੁਜਾਸੁਰਾਮਰੇਨ੍ਦ੍ਰਾਃ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰ (ਚਕ੍ਰਵਰ੍ਤੀ) ਅਸੁਰੇਨ੍ਦ੍ਰ ਔਰ ਸੁਰੇਨ੍ਦ੍ਰ
[ਸਹਜੈਃ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ ] ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ (ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਵਾਲੋਂਕੋ ਜੋ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਹੈ ਐਸੀ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ
[ਅਭਿਦ੍ਰੁਤਾਃ ] ਪੀੜਿਤ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ [ਤਦ੍ ਦੁਃਖਂ ] ਉਸ ਦੁਃਖਕੋ [ਅਸਹਮਾਨਾਃ ] ਸਹਨ ਨ ਕਰ ਸਕਨੇਸੇ
[ਰਮ੍ਯੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ] ਰਮ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ [ਰਮਨ੍ਤੇ ] ਰਮਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ..੬੩..
ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਨੇਵਾਲੇ ਇਨ
ਪ੍ਰਾਣਿਯੋਂਕੋ ਉਸਕੀ (-ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨਕੀ) ਸਾਮਗ੍ਰੀਰੂਪ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਜਰਸਸੇ ਹੀ (-ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ
ਹੀ) ਮੈਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੀ ਹੈ . ਅਬ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਮੈਤ੍ਰੀਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਉਨ ਪ੍ਰਾਣਿਯੋਂਕੋ, ਉਦਯਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਮਹਾਮੋਹਰੂਪੀ ਕਾਲਾਗ੍ਨਿਨੇ ਗ੍ਰਾਸ ਬਨਾ ਲਿਯਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਤਪ੍ਤ ਲੋਹੇਕੇ ਗੋਲੇਕੀ ਭਾਁਤਿ (-ਜੈਸੇ ਗਰਮ
ਸੁਰ -ਅਸੁਰ -ਨਰਪਤਿ ਪੀਡਿਤ ਵਰ੍ਤੇ ਸਹਜ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਵਡੇ,
ਨਵ ਸਹੀ ਸ਼ਕੇ ਤੇ ਦੁਃਖ ਤੇਥੀ ਰਮ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯੋਮਾਂ ਰਮੇ. ੬੩.