ਯੇਸ਼ਾਂ ਜੀਵਦਵਸ੍ਥਾਨਿ ਹਤਕਾਨੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਿ, ਨ ਨਾਮ ਤੇਸ਼ਾਮੁਪਾਧਿਪ੍ਰਤ੍ਯਯਂ ਦੁਃਖਮ੍, ਕਿਂਤੁ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕਮੇਵ, ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਰਤੇਰਵਲੋਕਨਾਤ੍ . ਅਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਹਿ ਤੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਤਮ੍ਬੇਰਮਸ੍ਯ ਕਰੇਣੁਕੁਟ੍ਟਨੀਗਾਤ੍ਰ- ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਇਵ, ਸਫ ਰਸ੍ਯ ਬਡਿਸ਼ਾਮਿਸ਼ਸ੍ਵਾਦ ਇਵ, ਇਨ੍ਦਿਰਸ੍ਯ ਸਂਕੋਚਸਂਮੁਖਾਰਵਿਨ੍ਦਾਮੋਦ ਇਵ, ਪਤਂਗਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੀਪਾਰ੍ਚੀਰੂਪ ਇਵ, ਕੁਰਂਗਸ੍ਯ ਮ੍ਰੁਗਯੁਗੇਯਸ੍ਵਰ ਇਵ, ਦੁਰ੍ਨਿਵਾਰੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵੇਦਨਾਵਸ਼ੀਕ੍ਰੁਤਾਨਾਮਾਸਨ੍ਨਨਿਪਾਤੇਸ਼੍ਵਪਿ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼੍ਵਭਿਪਾਤਃ . ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਨ ਤੇਸ਼ਾਂ ਦੁਃਖਂ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕਮਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯੇਤ ਤਦੋਪਸ਼ਾਨ੍ਤਸ਼ੀਤਜ੍ਵਰਸ੍ਯ ਸਂਸ੍ਵੇਦਨਮਿਵ, ਪ੍ਰਹੀਣਦਾਹਜ੍ਵਰਸ੍ਯਾਰਨਾਲਪਰਿਸ਼ੇਕ ਇਵ, ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਨੇਤ੍ਰਸਂਰਮ੍ਭਸ੍ਯ ਚ ਵਟਾਚੂਰ੍ਣਾਵਚੂਰ੍ਣਨਮਿਵ, ਵਿਨਸ਼੍ਟਕਰ੍ਣਸ਼ੂਲਸ੍ਯ ਬਸ੍ਤਮੂਤ੍ਰਪੂਰਣਮਿਵ, ਰੂਢਵ੍ਰਣਸ੍ਯਾਲੇਪਨਦਾਨਮਿਵ, ਵਿਸ਼ਯਵ੍ਯਾਪਾਰੋ ਨ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੇਤ . ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਤੇ ਚਾਸੌ . ਤਤਃ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤਦੁਃਖਯੋਗਿਨ ਏਵ ਜੀਵਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਃ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ..੬੪.. ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਰਤੇਰਵਲੋਕਨਾਤ੍ . ਜਇ ਤਂ ਣ ਸਬ੍ਭਾਵਂ ਯਦਿ ਤਦ੍ਦੁਃਖਂ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਾਸ੍ਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਵਾਵਾਰੋ ਣਤ੍ਥਿ ਵਿਸਯਤ੍ਥਂ ਤਰ੍ਹਿ ਵਿਸ਼ਯਾਰ੍ਥਂ ਵ੍ਯਾਪਾਰੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਨ ਘਟਤੇ . ਵ੍ਯਾਧਿਸ੍ਥਾਨਾਮੌਸ਼ਧੇਸ਼੍ਵਿਵ

ਟੀਕਾ : — ਜਿਨਕੀ ਹਤ (ਨਿਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ, ਨਿਂਦ੍ਯ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਜੀਵਿਤ (-ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੈਂ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਉਪਾਧਿਕੇ ਕਾਰਣ (ਬਾਹ੍ਯ ਸਂਯੋਗੋਂਕੇ ਕਾਰਣ, ਔਪਾਧਿਕ) ਦੁਃਖ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਨਕੀ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਰਤਿ ਦੇਖੀ ਜਾਤੀ ਹੈ . ਜੈਸੇ – ਹਾਥੀ ਹਥਿਨੀਰੂਪੀ ਕੁਟ੍ਟਨੀਕੇ ਸ਼ਰੀਰ- ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕੀ ਓਰ, ਮਛਲੀ ਬਂਸੀਮੇਂ ਫਁਸੇ ਹੁਏ ਮਾਂਸਕੇ ਸ੍ਵਾਦਕੀ ਓਰ, ਭ੍ਰਮਰ ਬਨ੍ਦ ਹੋ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਕਮਲਕੇ ਗਂਧਕੀ ਓਰ, ਪਤਂਗਾ ਦੀਪਕਕੀ ਜ੍ਯੋਤਿਕੇ ਰੂਪਕੀ ਓਰ ਔਰ ਹਿਰਨ ਸ਼ਿਕਾਰੀਕੇ ਸਂਗੀਤਕੇ ਸ੍ਵਰਕੀ ਓਰ ਦੌੜਤੇ ਹੁਏ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ – ਦੁਰ੍ਨਿਵਾਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵੇਦਨਾਕੇ ਵਸ਼ੀਭੂਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਵੇ ਯਦ੍ਯਪਿ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕਾ ਨਾਸ਼ ਅਤਿ ਨਿਕਟ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਸ਼ਯ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ ਹੈਂ) ਤਥਾਪਿ, ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੀ ਓਰ ਦੌੜਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ . ਔਰ ਯਦਿ ‘ਉਨਕਾ ਦੁਃਖ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਹੈ’ ਐਸਾ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਨ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਜੈਸੇ — ਜਿਸਕਾ ਸ਼ੀਤਜ੍ਵਰ ਉਪਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ, ਵਹ ਪਸੀਨਾ ਆਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਉਪਚਾਰ ਕਰਤਾ ਤਥਾ ਜਿਸਕਾ ਦਾਹਜ੍ਵਰ ਉਤਰ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹ ਕਾਁਜੀਸੇ ਸ਼ਰੀਰਕੇ ਤਾਪਕੋ ਉਤਾਰਤਾ ਤਥਾ ਜਿਸਕੀ ਆਁਖੋਂਕਾ ਦੁਃਖ ਦੂਰ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹ ਵਟਾਚੂਰ੍ਣ (-ਸ਼ਂਖ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕਾ ਚੂਰ੍ਣ) ਆਁਜਤਾ ਤਥਾ ਜਿਸਕਾ ਕਰ੍ਣਸ਼ੂਲ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਗਯਾ ਹੋ ਵਹ ਕਾਨਮੇਂ ਫਿ ਰ ਬਕਰੇਕਾ ਮੂਤ੍ਰ ਡਾਲਤਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ ਔਰ ਜਿਸਕਾ ਘਾਵ ਭਰ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ ਫਿ ਰ ਲੇਪ ਕਰਤਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ — ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨਕੇ ਵਿਸ਼ਯ ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਨਕੇ ਵਹ (ਵਿਸ਼ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ) ਤੋ ਦੇਖੀ ਜਾਤੀ ਹੈ . ਇਸਸੇ (ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ) ਜਿਨਕੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਜੀਵਿਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਿਯੋਂਕੇ ਦੁਃਖ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਹੀ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਿਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਦੁਃਖ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਨਕੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਰਤਿ ਵਰ੍ਤਤੀ ਹੈ; ਕਭੀ -ਕਭੀ ਤੋ ਵੇ, ਅਸਹ੍ਯ ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਕੀ ਦਾਹਸੇ (-ਤੀਵ੍ਰ ਇਚ੍ਛਾਰੂਪੀ ਦੁਃਖਕੇ ਕਾਰਣ)

੧੧੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-