ਐਸੇ ਇਸ ਪਰਮ ਪਵਿਤ੍ਰ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮੇਂ ਤੀਨ ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧ ਹੈਂ . ਪ੍ਰਥਮ ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧਕਾ ਨਾਮ
‘ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ’ ਹੈ . ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਪਰੋਨ੍ਮੁਖ ਜੀਵੋਂਕੋ ਕਭੀ ਐਸੀ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁਈ ਕਿ ‘ਮੈਂ
ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵ ਹੂਁ ਔਰ ਮੇਰਾ ਸੁਖ ਮੁਝਮੇਂ ਹੀ ਹੈ’ . ਇਸੀਲਿਏ ਉਸਕੀ ਪਰਮੁਖਾਪੇਕ੍ਸ਼ੀ – ਪਰੋਨ੍ਮੁਖਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ
ਕਭੀ ਨਹੀਂ ਟਲਤੀ . ਐਸੇ ਦੀਨ ਦੁਖੀ ਜੀਵੋਂ ਪਰ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਕਰੁਣਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰਮੇਂ
ਜੀਵਕਾ ਜ੍ਞਾਨਾਨਨ੍ਦਸ੍ਵਭਾਵ ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਯਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇਵਲੀਕੇ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖ
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨੇਕੀ ਪ੍ਰਚੁਰ ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਭਾਵਨਾ ਬਹਾਈ ਹੈ . ‘‘ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਉਪਾਦੇਯ ਹੈ,
ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕਜ੍ਞਾਨਵਾਲੇ ਤੋ ਕਰ੍ਮਭਾਰਕੋ ਹੀ ਭੋਗਤੇ ਹੈਂ; ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਏਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਹੈ,
ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਅਤ੍ਯਂਤ ਆਕੁਲ ਹੈ; ਕੇਵਲੀਕਾ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸੁਖ ਹੀ ਸੁਖ ਹੈ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਨਿਤ ਸੁਖ
ਤੋ ਦੁਃਖ ਹੀ ਹੈ; ਸਿਦ੍ਧ ਭਗਵਾਨ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਜ੍ਞਾਨ, ਸੁਖ ਔਰ ਦੇਵ ਹੈਂ, ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ ਰਹਿਤ ਭਗਵਾਨਕਾ
ਸੁਖ ਸੁਨਕਰ ਭੀ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਉਨਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ ਵੇ ਅਭਵ੍ਯ (ਦੂਰਭਵ੍ਯ) ਹੈਂ’’ ਯੋਂ
ਅਨੇਕਾਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਅਤੀਂਦ੍ਰਿਯ, ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸੁਖਕੇ ਲਿਯੇ ਪੁਕਾਰ ਕੀ
ਹੈ . ਕੇਵਲੀਕੇ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਆਨਨ੍ਦਕੇ ਲਿਏ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਐਸੀ ਭਾਵ ਭਰੀ ਧੁਨ ਮਚਾਈ ਹੈ ਕਿ
ਜਿਸੇ ਸੁਨਕਰ – ਪਢਕਰ ਸਹਜ ਹੀ ਐਸਾ ਲਗਨੇ ਲਗਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਹਵਾਸੀ ਸੀਮਂਧਰ ਭਗਵਾਨਕੇ
ਔਰ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਨ੍ਤੋਂਕੇ ਝੁਣ੍ਡਮੇਂਸੇ ਭਰਤਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਮੇਂ ਆਕਰ ਤਤ੍ਕਾਲ ਹੀ ਕਦਾਚਿਤ੍ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਯਹ
ਅਧਿਕਾਰ ਰਚਕਰ ਅਪਨੀ ਹ੍ਰੁਦਯੋਰ੍ਮਿਯਾਁ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਕੀ ਹੋਂ. ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖਕਾ ਅਨੁਪਮ
ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰਮੇਂ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਓਂਕੋ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖਕੀ ਰੁਚਿ
ਤਥਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਾਈ ਹੈ, ਔਰ ਅਨ੍ਤਿਮ ਗਾਥਾਓਂਮੇਂ ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੋ ਨਿਰ੍ਮੂਲ ਕਰਨੇਕਾ ਜਿਨੋਕ੍ਤ
ਯਥਾਰ੍ਥ ਉਪਾਯ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਮੇਂ ਬਤਾਯਾ ਹੈ .
ਦ੍ਵਿਤੀਯ ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧਕਾ ਨਾਮ ‘ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ – ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ’ ਹੈ . ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਪਰਿਭ੍ਰਮਣ ਕਰਤਾ
ਹੁਆ ਜੀਵ ਸਬ ਕੁਛ ਕਰ ਚੁਕਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਨੇ ਸ੍ਵ – ਪਰਕਾ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਕਭੀ ਨਹੀਂ ਕਿਯਾ .
ਉਸੇ ਕਭੀ ਐਸੀ ਸਾਨੁਭਵ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁਈ ਕਿ ‘ਬਂਧ ਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਤਥਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਜੀਵ ਅਕੇਲਾ
ਹੀ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰ੍ਮ, ਕਰਣ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲ ਬਨਤਾ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਪਰਕੇ ਸਾਥ ਕਭੀ ਭੀ ਕੁਛ ਭੀ
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ’. ਇਸਲਿਏ ਹਜਾਰੋਂ ਮਿਥ੍ਯਾ ਉਪਾਯ ਕਰਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਦੁਃਖ ਮੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਇਸ ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧਮੇਂ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਦੁਃਖਕੀ ਜੜ ਛੇਦਨੇਕਾ ਸਾਧਨ – ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ – ਸਮਝਾਯਾ ਹੈ .
‘ਜਗਤਕਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਸਤ੍ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ – ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਯਾ ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯ
ਸਮੂਹਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਅਨ੍ਯ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਸਤ੍ ਕਹੋ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਹੋ, ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ – ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ
ਕਹੋ ਯਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਪਿਣ੍ਡ ਕਹੋ, – ਯਹ ਸਬ ਏਕ ਹੀ ਹੈ’ ਯਹ ਤ੍ਰਿਕਾਲਜ੍ਞ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਭਗਵਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਮੂਲਭੂਤ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ ਹੈ . ਵੀਤਰਾਗਵਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਯਹ ਮੂਲਭੂਤ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ
ਪ੍ਰਾਰਮ੍ਭਕੀ ਬਹੁਤਸੀ ਗਾਥਾਓਂਮੇਂ ਅਤ੍ਯਧਿਕ ਸੁਨ੍ਦਰ ਰੀਤਿਸੇ, ਕਿਸੀ ਲੋਕੋਤ੍ਤਰ ਵੈਜ੍ਞਾਨਿਕ ਢਂਗਸੇ
[ ੧੩ ]