ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਭਾਜਨੇਸ਼ੁ ਹਿ ਪ੍ਰਧਾਨਾ ਦਿਵੌਕਸਃ . ਤੇਸ਼ਾਮਪਿ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕਂ ਨ ਖਲੁ ਸੁਖਮਸ੍ਤਿ, ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ ਤੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕਂ ਦੁਃਖਮੇਵਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ, ਯਤਸ੍ਤੇ ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕਸ਼ਰੀਰਪਿਸ਼ਾਚਪੀਡਯਾ ਪਰਵਸ਼ਾ ਭ੍ਰੁਗੁਪ੍ਰਪਾਤਸ੍ਥਾਨੀਯਾਨ੍ ਮਨੋਜ੍ਞਵਿਸ਼ਯਾਨਭਿਪਤਨ੍ਤਿ ..੭੧..
ਅਥੈਵਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯ ਦੁਃਖਤਾਯਾਂ ਯੁਕ੍ਤ੍ਯਾਵਤਾਰਿਤਾਯਾਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸਾਧਨੀਭੂਤਪੁਣ੍ਯਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕ- ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸ੍ਯ ਦੁਃਖਸਾਧਨੀਭੂਤਪਾਪਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕਾਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਦਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਮਵਤਾਰਯਤਿ — ਣਰਣਾਰਯਤਿਰਿਯਸੁਰਾ ਭਜਂਤਿ ਜਦਿ ਦੇਹਸਂਭਵਂ ਦੁਕ੍ਖਂ .
ਸ੍ਥਾਨੀਯਮਹਾਰਣ੍ਯੇ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿਕੁਮਾਰ੍ਗੇ ਨਸ਼੍ਟਃ ਸਨ੍ ਮ੍ਰੁਤ੍ਯੁਸ੍ਥਾਨੀਯਹਸ੍ਤਿਭਯੇਨਾਯੁਸ਼੍ਕਰ੍ਮਸ੍ਥਾਨੀਯੇ ਸਾਟਿਕਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇ
ਸ਼ੁਕ੍ਲਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣਪਕ੍ਸ਼ਸ੍ਥਾਨੀਯਸ਼ੁਕ੍ਲਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣਮੂਸ਼ਕਦ੍ਵਯਛੇਦ੍ਯਮਾਨਮੂਲੇ ਵ੍ਯਾਧਿਸ੍ਥਾਨੀਯਮਧੁਮਕ੍ਸ਼ਿਕਾਵੇਸ਼੍ਟਿਤੇ ਲਗ੍ਨਸ੍ਤੇਨੈਵ
ਟੀਕਾ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਕੇ ਭਾਜਨੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵ ਹੈਂ; ਉਨਕੇ ਭੀ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਲਟਾ ਉਨਕੇ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਦੁਃਖ ਹੀ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕ ਸ਼ਰੀਰਰੂਪੀ ਪਿਸ਼ਾਚਕੀ ਪੀੜਾਸੇ ਪਰਵਸ਼ ਹੋਨੇਸੇ ੧ਭ੍ਰੁਗੁਪ੍ਰਪਾਤਕੇ ਸਮਾਨ ਮਨੋਜ੍ਞ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੀ ਓਰ ਦੌਂੜਤੇ ਹੈ ..੭੧..
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯੁਕ੍ਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਕੋ ਦੁਃਖਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ, ਅਬ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਕੇ ਸਾਧਨਭੂਤ ਪੁਣ੍ਯਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਕੀ, ਦੁਃਖਕੇ ਸਾਧਨਭੂਤ ਪਾਪਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸੇ ਅਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : – [ਨਰਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਕ੍ਸੁਰਾਃ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਨਾਰਕੀ, ਤਿਰ੍ਯਂਚ ਔਰ ਦੇਵ ( – ਸਭੀ) [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਦੇਹਸਂਭਵਂ ] ਦੇਹੋਤ੍ਪਨ੍ਨ [ਦੁਃਖਂ ] ਦੁਃਖਕੋ [ਭਜਂਤਿ ] ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, [ਜੀਵਾਨਾਂ ] ਤੋ ਜੀਵੋਂਕਾ [ਸਃ ਉਪਯੋਗਃ ] ਵਹ (ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਸੇ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣ -ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ) ਉਪਯੋਗ [ਸ਼ੁਭਃ ਵਾ ਅਸ਼ੁਭਃ ] ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ — ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ [ਕਥਂ ਭਵਤਿ ] ਕੈਸੇ ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਹੀਂ ਹੈ )..੭੨..
ਤਿਰ੍ਯਂਚ -ਨਾਰਕ -ਸੁਰ -ਨਰੋ ਜੋ ਦੇਹਗਤ ਦੁਃਖ ਅਨੁਭਵੇ, ਤੋ ਜੀਵਨੋ ਉਪਯੋਗ ਏ ਸ਼ੁਭ ਨੇ ਅਸ਼ੁਭ ਕਈ ਰੀਤ ਛੇ ?. ੭੨.
੧. ਭ੍ਰੁਗੁਪ੍ਰਪਾਤ = ਅਤ੍ਯਂਤ ਦੁਃਖਸੇ ਘਬਰਾਕਰ ਆਤ੍ਮਘਾਤ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਪਰ੍ਵਤਕੇ ਨਿਰਾਧਾਰ ਉਚ੍ਚ ਸ਼ਿਖਰਸੇ ਗਿਰਨਾ . (ਭ੍ਰੁਗੁ = ਪਰ੍ਵਤਕਾ ਨਿਰਾਧਾਰ ਉਚ੍ਚਸ੍ਥਾਨ – ਸ਼ਿਖਰ; ਪ੍ਰਪਾਤ = ਗਿਰਨਾ)