ਹਿ ਸਦਸ਼ਨਾਯੋਦਨ੍ਯਾਵ੍ਰੁਸ਼ਸ੍ਯਾਦਿਭਿਸ੍ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਰੁਪੇਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤਾਕੁਲਤਯਾ, ਵਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਹਿ ਸਦਸਦ੍ਵੇਦ੍ਯੋਦਯਪ੍ਰਚ੍ਯਾਵਿਤਸਦ੍ਵੇਦ੍ਯੋਦਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤਯਾਨੁਭਵਤ੍ਵਾਦੁਦ੍ਭੂਤਵਿਪਕ੍ਸ਼ਤਯਾ, ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਂ ਹਿ ਸਦ੍ਵਿਸ਼ਯੋ- ਪਭੋਗਮਾਰ੍ਗਾਨੁਲਗ੍ਨਰਾਗਾਦਿਦੋਸ਼ਸੇਨਾਨੁਸਾਰਸਂਗਚ੍ਛਮਾਨਘਨਕਰ੍ਮਪਾਂਸੁਪਟਲਤ੍ਵਾਦੁਦਰ੍ਕਦੁਃਸਹਤਯਾ, ਵਿਸ਼ਮਂ ਹਿ ਸਦਭਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਪਰਿਹਾਣਿਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਦਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਸਂਸ਼੍ਠੁਲਤਯਾ ਚ ਦੁਃਖਮੇਵ ਭਵਤਿ . ਅਥੈਵਂ ਪੁਣ੍ਯਮਪਿ ਪਾਪਵਦ੍ ਦੁਃਖਸਾਧਨਮਾਯਾਤਮ੍ ..੭੬.. ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤ੍ਯਨੇਕਾਪਧ੍ਯਾਨਵਸ਼ੇਨ ਭਾਵਿਨਰਕਾਦਿਦੁਃਖੋਤ੍ਪਾਦਕਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧੋਤ੍ਪਾਦਕਤ੍ਵਾਦ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ- ਸੁਖਂ ਤੁ ਸਰ੍ਵਾਪਧ੍ਯਾਨਰਹਿਤਤ੍ਵਾਦਬਨ੍ਧਕਾਰਣਮ੍ . ਵਿਸਮਂ ਵਿਗਤਃ ਸ਼ਮਃ ਪਰਮੋਪਸ਼ਮੋ ਯਤ੍ਰ ਤਦ੍ਵਿਸ਼ਮਮਤ੍ਰੁਪ੍ਤਿਕਰਂ ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਸਹਿਤਤ੍ਵਾਦ੍ਵਾ ਵਿਸ਼ਮਂ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ ਤੁ ਪਰਮਤ੍ਰੁਪ੍ਤਿਕਰਂ ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਰਹਿਤਮ੍ . ਜਂ ਇਂਦਿਏਹਿਂ ਲਦ੍ਧਂ ਤਂ ਸੋਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਮੇਵ ਤਹਾ ਯਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਰ੍ਲਬ੍ਧਂ ਸਂਸਾਰਸੁਖਂ ਤਤ੍ਸੁਖਂ ਯਥਾ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪਞ੍ਚਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ਭਵਤਿ ਤਥੈਵ ਦੁਃਖਮੇਵੇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੭੬.. ਏਵਂ ਪੁਣ੍ਯਾਨਿ ਜੀਵਸ੍ਯ ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣੋਤ੍ਪਾਦਕਤ੍ਵੇਨ ਦੁਃਖਕਾਰਣਾਨਿ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਯੋਰ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਕਥਯਨ੍ ਪੁਣ੍ਯ- (੨) ‘ਬਾਧਾਸਹਿਤ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਖਾਨੇ, ਪੀਨੇ ਔਰ ਮੈਥੁਨਕੀ ਇਚ੍ਛਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਕੀ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਸੇ (-ਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਕੀ ਪ੍ਰਗਟਤਾਓਂਸੇ) ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਕੁਲ ਹੈ, (੩)‘ਵਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਸਾਤਾਵੇਦਨੀਯਕਾ ਉਦਯ ਜਿਸੇ ੧ਚ੍ਯੁਤ ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ ਐਸੇ ਸਾਤਾਵੇਦਨੀਯਕੇ ਉਦਯਸੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਿਪਕ੍ਸ਼ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਾਲਾ ਹੈ, (੪) ‘ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਵਿਸ਼ਯੋਪਭੋਗਕੇ ਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਲਗੀ ਹੁਈ ਰਾਗਾਦਿ ਦੋਸ਼ੋਂਕੀ ਸੇਨਾਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰ੍ਮਰਜਕੇ ੨ਘਨ ਪਟਲਕਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਦੁਃਸਹ ਹੈ, ਔਰ (੫) ‘ਵਿਸ਼ਮ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਹਾਨਿ – ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਮੇਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਸ੍ਥਿਰ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖ) ਦੁਃਖ ਹੀ ਹੈ .
ਜਬ ਕਿ ਐਸਾ ਹੈ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖ ਦੁਃਖ ਹੀ ਹੈ) ਤੋ ਪੁਣ੍ਯ ਭੀ, ਪਾਪਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਦੁਃਖਕਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ਐਸਾ ਫਲਿਤ ਹੁਆ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖ ਦੁਃਖ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਪਰਾਧੀਨ ਹੈ, ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਕੁਲ ਹੈ, ਵਿਪਕ੍ਸ਼ਕੀ (-ਵਿਰੋਧਕੀ) ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਦੁਃਸ੍ਸਹ ਹੈ, ਔਰ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਸ੍ਥਿਰ ਹੈ . ਇਸਸੇ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ ਪੁਣ੍ਯ ਭੀ ਦੁਃਖਕਾ ਹੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ..੭੬..
੧੩੦ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਚ੍ਯੁਤ ਕਰਨਾ = ਹਟਾ ਦੇਨਾ; ਪਦਭ੍ਰਸ਼੍ਟ ਕਰਨਾ; (ਸਾਤਾਵੇਦਨੀਯਕਾ ਉਦਯ ਉਸਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਰਹਕਰ ਹਟ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਅਸਾਤਾ ਵੇਦਨੀਯਕਾ ਉਦਯ ਆਤਾ ਹੈ)
੨. ਘਨ ਪਟਲ = ਸਘਨ (ਗਾਢ) ਪਰ੍ਤ, ਬੜਾ ਝੁਣ੍ਡ .