ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਚ ਗੁਣਾਸ਼੍ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਅਭਿਧੇਯਭੇਦੇਪ੍ਯਭਿਧਾਨਾਭੇਦੇਨ ਅਰ੍ਥਾਃ . ਤਤ੍ਰ ਗੁਣ- ਪਰ੍ਯਾਯਾਨਿਯ੍ਰਤਿ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਰਰ੍ਯਨ੍ਤ ਇਤਿ ਵਾ ਅਰ੍ਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣ੍ਯਾਸ਼੍ਰਯਤ੍ਵੇਨੇਯ੍ਰਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰਾਸ਼੍ਰਯ- ਭੂਤੈਰਰ੍ਯਨ੍ਤ ਇਤਿ ਵਾ ਅਰ੍ਥਾ ਗੁਣਾਃ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਕ੍ਰਮਪਰਿਣਾਮੇਨੇਯ੍ਰਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਃ ਕ੍ਰਮਪਰਿਣਾਮੇਨਾਰ੍ਯਨ੍ਤ ਇਤਿ ਵਾ ਅਰ੍ਥਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ . ਯਥਾ ਹਿ ਸੁਵਰ੍ਣਂ ਪੀਤਤਾਦੀਨ੍ ਗੁਣਾਨ੍ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦੀਂਸ਼੍ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨਿਯਰ੍ਤਿ ਤੈਰਰ੍ਯਮਾਣਂ ਵਾ ਅਰ੍ਥੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਥਾਨੀਯਂ, ਯਥਾ ਚ ਸੁਵਰ੍ਣਮਾਸ਼੍ਰਯਤ੍ਵੇਨੇਯ੍ਰਤਿ ਤੇਨਾਸ਼੍ਰਯਭੂਤੇਨਾਰ੍ਯਮਾਣਾ ਵਾ ਅਰ੍ਥਾਃ ਤਥਾਹਿ — ਅਤ੍ਰੈਵ ਦੇਹੇ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵਃ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਸ੍ਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਦ੍ਧੇਤੋਃ . ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨ- ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ਸੁਖਾਦਿਵਤ੍ ਇਤਿ, ਤਥੈਵਾਨ੍ਯੇਪਿ ਪਦਾਰ੍ਥਾ ਯਥਾਸਂਭਵਮਾਗਮਾਭ੍ਯਾਸਬਲੋਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਣਾਨੁਮਾਨੇਨ ਵਾ ਜ੍ਞਾਯਨ੍ਤੇ . ਤਤੋ ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਿਨਾ ਭਵ੍ਯੇਨਾਗਮਾਭ੍ਯਾਸਃ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯ ਇਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ ..੮੬.. ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾ- ਣਾਮਰ੍ਥਸਂਜ੍ਞਾਂ ਕਥਯਤਿ — ਦਵ੍ਵਾਣਿ ਗੁਣਾ ਤੇਸਿਂ ਪਜ੍ਜਾਯਾ ਅਟ੍ਠਸਣ੍ਣਯਾ ਭਣਿਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਗੁਣਾਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਤ੍ਰਯੋਪ੍ਯਰ੍ਥਸਂਜ੍ਞਯਾ ਭਣਿਤਾਃ ਕਥਿਤਾ ਅਰ੍ਥਸਂਜ੍ਞਾ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਤੇਸੁ ਤੇਸ਼ੁ ਤ੍ਰਿਸ਼ੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ ਗੁਣਪਜ੍ਜਯਾਣਂ ਅਪ੍ਪਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸਂਬਂਧੀ ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਭਾਵਃ . ਕਃ ਇਤਿ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇ . ਦਵ੍ਵ ਤ੍ਤਿ ਉਵਦੇਸੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਸ੍ਵਭਾਵ ਇਤ੍ਯੁਪਦੇਸ਼ਃ, ਅਥਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਕਃ ਸ੍ਵਭਾਵ ਇਤਿ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਾਤ੍ਮਾ
ਟੀਕਾ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਅਭਿਧੇਯਭੇਦ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਭਿਧਾਨਕਾ ਅਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਹੈਂ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂ, ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਵਾਚ੍ਯਕਾ ਭੇਦ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਾਚਕਮੇਂ ਭੇਦ ਨ ਦਂਖੇਂ ਤੋ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਐਸੇ ਏਕ ਹੀ ਵਾਚਕ (-ਸ਼ਬ੍ਦ) ਸੇ ਯੇ ਤੀਨੋਂ ਪਹਿਚਾਨੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ] . ਉਸਮੇਂ (ਇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂ, ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂਸੇ), ਜੋ ਗੁਣੋਂਕੋ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚਤੇ ਹੈਂ ਅਥਵਾ ਜੋ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈ — ਪਹੁਁਚੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ੧‘ਅਰ੍ਥ’ ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਆਸ਼੍ਰਯਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚਤੇ ਹੈਂ – ਅਥਵਾ ਜੋ ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਵੇ ਗੁਣ ਹੈਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਕ੍ਰਮਪਰਿਣਾਮਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ .
ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਥਾਨੀਯ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਮਾਨ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਰੂਪ) ਸੁਵਰ੍ਣ, ਪੀਲਾਪਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗੁਣੋਂਕੋ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ – ਪਹੁਁਚਤਾ ਹੈ ਅਥਵਾ (ਸੁਵਰ੍ਣ) ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (-ਪੀਲਾਪਨਾਦਿ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ — ਪਹੁਁਚਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਥਾਨੀਯ ਸੁਵਰ੍ਣ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਹੈ, ਜੈਸੇ ਪੀਲਾਪਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗੁਣ ਸੁਵਰ੍ਣਕੋ ਆਸ਼੍ਰਯਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚਤੇ ਹੈਂ ਅਥਵਾ (ਵੇ) ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ — ਪਹੁਁਚੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ ਪੀਲਾਪਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗੁਣ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਹੈਂ; ਔਰ ਜੈਸੇ ਕੁਣ੍ਡਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਸੁਵਰ੍ਣਕੋ
੧. ‘ਰੁ’ ਧਾਤੁਮੇਂਸੇ ‘ਅਰ੍ਥ’ ਸ਼ਬ੍ਦ ਬਨਾ ਹੈ . ‘ਰੁ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਾਨਾ, ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨਾ, ਪਹੁਁਚਨਾ, ਜਾਨਾ . ‘ਅਰ੍ਥ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍