ਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣਾਭਿਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯਃ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਤੁ ਪੁਨਰੇਕਾਸ਼੍ਰਯਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕੈ-
ਰ੍ਗੁਣੈਰਭਿਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ਗੁਣਾਤ੍ਮਕਾਨਿ . ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੁ ਪੁਨਰਾਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕਾ ਉਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੈਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰਪਿ ਗੁਣੈਰਪ੍ਯ-
ਭਿਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਾ ਅਪਿ ਗੁਣਾਤ੍ਮਕਾ ਅਪਿ . ਤਤ੍ਰਾਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕੈਕ੍ਯਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਨਿਬਨ੍ਧਨੋ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਃ . ਸ ਦ੍ਵਿਵਿਧਃ, ਸਮਾਨਜਾਤੀਯੋਸਮਾਨਜਾਤੀਯਸ਼੍ਚ . ਤਤ੍ਰ ਸਮਾਨਜਾਤੀਯੋ ਨਾਮ ਯਥਾ
ਅਨੇਕਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕੋ ਦ੍ਵਯਣੁਕਸ੍ਤ੍ਰ੍ਯਣੁਕ ਇਤ੍ਯਾਦਿ; ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯੋ ਨਾਮ ਯਥਾ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕੋ ਦੇਵੋ
ਤਤਸ਼੍ਚ ‘ਅਤ੍ਥਿਤ੍ਤਣਿਚ੍ਛਿਦਸ੍ਸ ਹਿ’ ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯੇਕਪਞ੍ਚਾਸ਼ਦ੍ਗਾਥਾਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਭਾਵਨਾ ਚੇਤਿ ਦ੍ਵਿਤੀਯਮਹਾਧਿਕਾਰੇ
ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ . ਅਥੇਦਾਨੀਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਜ੍ਞੇਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮਧ੍ਯੇ ਪ੍ਰਥਮਾ ਨਮਸ੍ਕਾਰਗਾਥਾ, ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣ-
ਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਗਾਥਾ, ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ ਸ੍ਵਸਮਯਪਰਸਮਯਨਿਰੂਪਣਗਾਥਾ, ਚਤੁਰ੍ਥੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਰਯ-
ਸੂਚਨਗਾਥਾ ਚੇਤਿ ਪੀਠਿਕਾਭਿਧਾਨੇ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲੇ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਮ੍ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ‘ਸਬ੍ਭਾਵੋ ਹਿ ਸਹਾਵੋ’
ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ‘ਣ ਭਵੋ ਭਂਗਵਿਹੀਣੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ-
ਗਾਥਾਤ੍ਰਯਪਰ੍ਯਨ੍ਤਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਾ, ਤਤਸ਼੍ਚ ‘ਪਾਡੁਬ੍ਭਵਦਿ ਯ ਅਣ੍ਣੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ
ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ ]
ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ
੧੬੩
੧ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਕ ਔਰ ੨ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਰਚਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯ
(-ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ) ਹੈ . ਔਰ ੩ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏਕ ਜਿਨਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਹੈ ਐਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਗੁਣੋਂਸੇ ਰਚਿਤ
(-ਗੁਣੋਂਸੇ ਬਨੇ ਹੁਵੇ) ਹੋਨੇਸੇ ਗੁਣਾਤ੍ਮਕ ਹੈ . ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ — ਜੋ ਕਿ ਆਯਤ -ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈਂ ਵੇ —
ਜਿਨਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ (ਊ ਪਰ) ਕਹੇ ਗਯੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਤਥਾ ਗੁਣੋਂਸੇ ਰਚਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਭੀ ਹੈਂ
ਗੁਣਾਤ੍ਮਕ ਭੀ ਹੈਂ . ਉਸਮੇਂ, ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਏਕਤਾਕੀ ੪ਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਕੀ ਕਾਰਣਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ . ਵਹ
ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ . (੧) ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਔਰ (੨) ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ . ਉਸਮੇਂ (੧) ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਵਹ
ਹੈ — ਜੈਸੇ ਕਿ ਅਨੇਕਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕ ੫ਦ੍ਵਿਅਣੁਕ, ਤ੍ਰਿਅਣੁਕ ਇਤ੍ਯਾਦਿ; (੨) ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਵਹ
੧. ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯ ਸਮੁਦਾਯ = ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਸਮੁਦਾਯ . ਵਿਸ੍ਤਾਰਕਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ ਕਿ ਚੌੜਾਈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ
ਚੌੜਾਈਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਕੇ (ਏਕਸਾਥ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਸਹਭਾਵੀ) ਭੇਦੋਂਕੋ (ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੋ) ਗੁਣ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਜੈਸੇ
ਜ੍ਞਾਨ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗੁਣ ਹੈਂ . ਉਨ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਕੋ ਗੌਣ ਕਰੇਂ ਤੋ ਇਨ ਸਬਮੇਂ ਏਕ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪ ਸਾਮਾਨ੍ਯਤ੍ਵ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਯਹ ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯ
(ਅਥਵਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯ) ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
੨. ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯ = ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਸਮੁਦਾਯ . ਆਯਤਕਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ ਲਮ੍ਬਾਈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਕਾਲਾਪੇਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਵਾਹ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਲਮ੍ਬਾਈਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਕੇ (ਏਕਕੇ ਬਾਦ ਏਕ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਕ੍ਰਮਭਾਵੀ, ਕਾਲਾਪੇਕ੍ਸ਼ਿਤ)
ਭੇਦੋਂਕੋ (ਆਯਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੋ) ਪਰ੍ਯਾਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਉਨ ਕ੍ਰਮਭਾਵੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਕੋ ਗੌਣ
ਕਰੇਂ ਤੋ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਸਾਮਾਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਯਹ ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯ (ਅਥਵਾ ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯ
ਸਮੁਦਾਯ) ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
੩. ਅਨਨ੍ਤਗੁਣੋਂਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
੪. ਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿ = ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ; ਜ੍ਞਾਨ; ਸ੍ਵੀਕਾਰ . ੫. ਦ੍ਵਿਅਣੁਕ = ਦੋ ਅਣੁਓਂਸੇ ਬਨਾ ਹੁਆ ਸ੍ਕਂਧ .