ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ . ਗੁਣਦ੍ਵਾਰੇਣਾਯਤਾਨੈਕ੍ਯਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਨਿਬਨ੍ਧਨੋ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਃ . ਸੋਪਿ ਦ੍ਵਿਵਿਧਃ,
ਸ੍ਵਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਸ਼੍ਚ . ਤਤ੍ਰ ਸ੍ਵਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯੋ ਨਾਮ ਸਮਸ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਾਤ੍ਮੀਯਾਤ੍ਮੀਯਾਗੁਰੁਲਘੁ-
ਗੁਣਦ੍ਵਾਰੇਣ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯਸਮੁਦੀਯਮਾਨਸ਼ਟ੍ਸ੍ਥਾਨਪਤਿਤਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਨਾਨਾਤ੍ਵਾਨੁਭੂਤਿਃ, ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯੋ ਨਾਮ
ਰੂਪਾਦੀਨਾਂ ਜ੍ਞਾਨਾਦੀਨਾਂ ਵਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਾਵਤੀਰ੍ਣਤਾਰਤਮ੍ਯੋਪਦਰ੍ਸ਼ਿਤਸ੍ਵਭਾਵ-
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨੇਕਤ੍ਵਾਪਤ੍ਤਿਃ . ਅਥੇਦਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤੇਨ ਦ੍ਰਢਯਤਿ — ਯਥੈਵ ਹਿ ਸਰ੍ਵ ਏਵ ਪਟੋਵਸ੍ਥਾਯਿਨਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ-
ਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯੇਨਾਭਿਧਾਵਤਾਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯੇਨ ਚਾਭਿਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ੍ਯਮਾਨਸ੍ਤਨ੍ਮਯ ਏਵ, ਤਥੈਵ ਹਿ
ਸਰ੍ਵ ਏਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਵਸ੍ਥਾਯਿਨਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯੇਨਾਭਿਧਾਵਤਾਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯੇਨ ਚ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰੂਪਣਮੁਖ੍ਯਤਾ . ਅਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ‘ਣ ਹਵਦਿ ਜਦਿ ਸਦ੍ਦਵ੍ਵਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਸਤ੍ਤਾ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰਭੇਦਵਿਸ਼ਯੇ ਯੁਕ੍ਤਿਂ ਕਥਯਤਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ‘ਜੋ ਖਲੁ ਦਵ੍ਵਸਹਾਵੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰ੍ਗੁਣਗੁਣਿਕਥਨੇਨ
ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਯੋਰਭੇਦਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਣਤ੍ਥਿ ਗੁਣੋ ਤ੍ਤਿ ਵ ਕੋਈ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ
ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦੋ ਭਵਤਿ, ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨਾਸਦਿਤ੍ਯਾਦਿ-
ਕਥਨਰੂਪੇਣ ‘ਏਵਂਵਿਹਂ’ ਇਤਿਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਤਤਸ਼੍ਚ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਤ੍ਤਿ ਯ’ ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯੇਕਸੂਤ੍ਰੇਣ
ਨਯਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮਿਤਿ ਸਮੁਦਾਯੇਨ ਚਤੁਰ੍ਵਿਂਸ਼ਤਿਗਾਥਾਭਿਰਸ਼੍ਟਭਿਃ ਸ੍ਥਲੈਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਣਯਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਅਥ
ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਂ ਕਥਯਤਿ —
੧੬੪ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
ਹੈ — ਜੈਸੇ ਕਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕ ਦੇਵ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ . ਗੁਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਯਤਕੀ ਅਨੇਕਤਾਕੀ
ਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਕੀ ਕਾਰਣਭੂਤ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ . ਵਹ ਭੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ . (੧) ਸ੍ਵਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯ ਔਰ (੨)
ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯ . ਉਸਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ ਅਗੁਰੁਲਘੁਗੁਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨੇਵਾਲੀ
ਸ਼ਟ੍ਸ੍ਥਾਨਪਤਿਤ ਹਾਨਿ -ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਰੂਪ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕੀ ਅਨੁਭੂਤਿ ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ; (੨) ਰੂਪਾਦਿਕੇ ਯਾ
ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਕੇ ੧ਸ੍ਵ -ਪਰਕੇ ਕਾਰਣ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ੨ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਤਾਰਤਮ੍ਯਕੇ ਕਾਰਣ ਦੇਖਨੇਮੇਂ
ਆਨੇਵਾਲੇ ਸ੍ਵਭਾਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕੀ ੩ਆਪਤ੍ਤਿ ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ .
ਅਬ ਯਹ (ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਕਥਨ) ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਸੇ ਦ੍ਰੁਢ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਜੈਸੇ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ੪ਪਟ, ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ (-ਸ੍ਥਿਰ) ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਸੇ ਔਰ ਦੌੜਤੇ
(-ਬਹਤੇ, ਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪ) ਹੁਯੇ ਐਸੇ ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਸੇ ਰਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਤਨ੍ਮਯ ਹੀ ਹੈ,
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਪਦਾਰ੍ਥ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ਨਾਮਕ ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਸੇ ਔਰ ਦੌੜਤੇ ਹੁਯੇ
ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯਸੇ ਰਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯ ਹੀ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਪਟਮੇਂ, ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ
ਵਿਸ੍ਤਾਰਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯ ਯਾ ਦੌੜਤੇ ਹੁਯੇ ਆਯਤਸਾਮਾਨ੍ਯਸਮੁਦਾਯ ਗੁਣੋਂਸੇ ਰਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਗੁਣੋਂਸੇ
੧. ਸ੍ਵ ਉਪਾਦਾਨ ਔਰ ਪਰ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ . ੨. ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰ = ਪਹਲੇਕੀ ਔਰ ਬਾਦਕੀ .
੩. ਆਪਤ੍ਤਿ = ਆਪਤਿਤ, ਆਪੜਨਾ . ੪. ਪਟ = ਵਸ੍ਤ੍ਰ