ਮਾਤ੍ਰਮੇਵਾਵਲਮ੍ਬ੍ਯ ਤਤ੍ਤ੍ਵਾਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਮੋਹਮੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਃ ਪਰਸਮਯਾ ਭਵਨ੍ਤਿ ..੯੩..
ਅਥਾਨੁਸ਼ਂਗਿਕੀਮਿਮਾਮੇਵ ਸ੍ਵਸਮਯਪਰਸਮਯਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਂ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਾਪ੍ਯੋਪਸਂਹਰਤਿ —
ਜੇ ਪਜ੍ਜਏਸੁ ਣਿਰਦਾ ਜੀਵਾ ਪਰਸਮਇਗ ਤ੍ਤਿ ਣਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ .
ਆਦਸਹਾਵਮ੍ਹਿ ਠਿਦਾ ਤੇ ਸਗਸਮਯਾ ਮੁਣੇਦਵ੍ਵਾ ..੯੪..
ਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਨਿਰਤਾ ਜੀਵਾਃ ਪਰਸਮਯਿਕਾ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਾਃ .
ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤਾਸ੍ਤੇ ਸ੍ਵਕਸਮਯਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ..੯੪..
ਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਗਤਿਮਾਰ੍ਗਣਾਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸਿਦ੍ਧਗਤਿਪਰ੍ਯਾਯਃ ਤਥਾਗੁਰੁਲਘੁਕਗੁਣਸ਼ਡ੍ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਰੂਪਾਃ ਸਾਧਾਰਣਸ੍ਵਭਾਵ-
ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਸ੍ਵਭਾਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਸ੍ਵਜਾਤੀਯਵਿਜਾਤੀਯਵਿਭਾਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ, ਤਥੈਵ
ਸ੍ਵਭਾਵਵਿਭਾਵਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ‘ਜੇਸਿਂ ਅਤ੍ਥਿ ਸਹਾਓ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਯਾਂ, ਤਥੈਵ ‘ਭਾਵਾ ਜੀਵਾਦੀਯਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ-
ਗਾਥਾਯਾਂ ਚ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯੇ ਪੂਰ੍ਵਂ ਕਥਿਤਕ੍ਰਮੇਣ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ . ਪਜ੍ਜਯਮੂਢਾ ਹਿ ਪਰਸਮਯਾ ਯਸ੍ਮਾਦਿਤ੍ਥਂਭੂਤ-
ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ ]
ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ
੧੬੭
ਕਰਕੇ, ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਅਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੇ ਮੋਹਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੁਯੇ ਪਰਸਮਯ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਪਦਾਰ੍ਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਤਗੁਣਮਯ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂ ਔਰ ਗੁਣੋਂਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ
ਹੋਤੀ ਹੈਂ . ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਂ : — ੧ – ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ, ੨ – ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ . ਇਨਮੇਂਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਦੋ
ਭੇਦ ਹੈਂ : — ੧ – ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ — ਜੈਸੇ ਦ੍ਵਿ – ਅਣੁਕ, ਤ੍ਰਿ -ਅਣੁਕ, ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸ੍ਕਨ੍ਧ;
੨ – ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ — ਜੈਸੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਦੇਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ . ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਭੀ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ : — ੧ – ਸ੍ਵਭਾਵ-
ਪਰ੍ਯਾਯ — ਜੈਸੇ ਸਿਦ੍ਧਕੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ ੨ – ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯ — ਜੈਸੇ ਸ੍ਵਪਰਹੇਤੁਕ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯ .
ਐਸਾ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰ ਭਗਵਾਨਕੀ ਵਾਣੀਸੇ ਕਥਿਤ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ
ਯਥਾਰ੍ਥ ਹੈ . ਜੋ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣਕੋ ਨ ਜਾਨਤੇ ਹੁਯੇ ਮਾਤ੍ਰ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਹੀ ਆਲਮ੍ਬਨ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਨਿਜ
ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਨ ਜਾਨਤੇ ਹੁਯੇ ਪਰਸਮਯ ਹੈਂ ..੯੩..
ਅਬ ੧ਆਨੁਸ਼ਂਗਿਕ ਐਸੀ ਯਹ ਹੀ ਸ੍ਵਸਮਯ -ਪਰਸਮਯਕੀ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਸਮਯ ਔਰ
ਪਰਸਮਯਕਾ ਭੇਦ) ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਕੇ (ਉਸਕਾ) ਉਪਸਂਹਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯੇ ਜੀਵਾਃ ] ਜੋ ਜੀਵ [ਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਨਿਰਤਾਃ ] ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਲੀਨ ਹੈਂ
[ਪਰਸਮਯਿਕਾਃ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਾਃ ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਪਰਸਮਯ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ [ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤਾਃ ] ਜੋ ਜੀਵ
ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੈਂ [ਤੇ ] ਵੇ [ਸ੍ਵਕਸਮਯਾਃ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ] ਸ੍ਵਸਮਯ ਜਾਨਨੇ ..੯੪..
੧. ਆਨੁਸ਼ਂਗਿਕ = ਪੂਰ੍ਵ ਗਾਥਾਕੇ ਕਥਨਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਵਾਲੀ .
ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਂ ਰਤ ਜੀਵ ਜੇ ਤੇ ‘ਪਰਸਮਯ’ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟ ਛੇ;
ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤ ਜੇ ਤੇ ‘ਸ੍ਵਕਸਮਯ’ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯ ਛੇ . ੯੪.