ਇਹ ਖਲੁ ਯਦਨਾਰਬ੍ਧਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯੇਣ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇਨ ਚ ਯਲ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਤਦ੍
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵੋਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਾਨ੍ਵਯਃ . ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਹਿ ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਤਿ ਦ੍ਵਿਵਿਧਂ
– ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਚੇਤਿ . ਤਤ੍ਰੋਤ੍ਪਾਦਃ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ, ਵ੍ਯਯਃ ਪ੍ਰਚ੍ਯਵਨਂ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਵਸ੍ਥਿਤਿਃ .
ਗੁਣਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਃ . ਤੇ ਦ੍ਵਿਵਿਧਾਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤਤ੍ਰਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ-
ਮੇਕਤ੍ਵਮਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵਂ ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਮਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਂ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਮਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਂ
ਸਕ੍ਰਿ ਯਤ੍ਵਮਕ੍ਰਿ ਯਤ੍ਵਂ ਚੇਤਨਤ੍ਵਮਚੇਤਨਤ੍ਵਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਂ ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵਂ ਚੇਤ੍ਯਾਦਯਃ
ਸਾਮਾਨ੍ਯਗੁਣਾਃ, ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣਤ੍ਵਂ ਵਰ੍ਤਨਾਯਤਨਤ੍ਵਂ ਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਾ
ਚੇਤਨਤ੍ਵਮਿਤ੍ਯਾਦਯੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾਃ . ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਃ . ਤੇ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵੋਕ੍ਤਾਸ਼੍ਚਤੁਰ੍ਵਿਧਾਃ .
ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਰਸ੍ਤਾਵੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਰੁਚਿਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਨਿਸ਼੍ਚਲਾਨੁਭੂਤਿਰੂਪਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਵਿਨਾਸ਼ੇ ਸਤਿ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪਕਾਰ੍ਯਸਮਯਸਾਰਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਃ ਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਸ੍ਯ ਵ੍ਯਯਸ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ-
ਤ੍ਵੇਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਚ . ਤਥਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਃ, ਗਤਿਮਾਰ੍ਗਣਾਵਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤਸਿਦ੍ਧਗਤਿਃ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਾਰ੍ਗਣਾਵਿਪਕ੍ਸ਼-
ਭੂਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਵਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ . ਯਥਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਯਾ ਸਹਾਭਿਨ੍ਨਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ
ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਸਹ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਸਤਿ ਤੈਃ ਸਹ ਸਤ੍ਤਾਭੇਦਂ ਨ
ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ ]
ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ
੧੭੧
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਜੋ, ਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ, ੧ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯਸੇ
ਔਰ ੨ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯਸੇ ੩ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਇਨਮੇਂਸੇ (-ਸ੍ਵਭਾਵ, ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ,
ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂਸੇ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਵਹ ੪ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਅਨ੍ਵਯ ਹੈ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਦੋ
ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਕਹੇਂਗੇ : — ੧ – ਸ੍ਵਰੂਪ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ . ੨ – ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ . ਉਤ੍ਪਾਦ ਵਹ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵ (ਪ੍ਰਗਟ
ਹੋਨਾ – ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨਾ) ਹੈ; ਵ੍ਯਯ ਵਹ ਪ੍ਰਚ੍ਯੁਤਿ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭ੍ਰਸ਼੍ਟ, – ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨਾ) ਹੈ; ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਵਹ ਅਵਸ੍ਥਿਤਿ
(ਠਿਕਾਨਾ) ਹੈ; ਗੁਣ ਵਹ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈਂ . ਵੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੋਨੇਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ . ਇਨਮੇਂ,
ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਏਕਤ੍ਵ, ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ, ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵ, ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵ, ਅਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵ, ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ,
ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ, ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵ, ਅਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵ, ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵ, ਅਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵ, ਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਅਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ,
ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵ, ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸਾਮਾਨ੍ਯਗੁਣ ਹੈਂ; ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ,
ਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣਤ੍ਵ, ਵਰ੍ਤਨਾਯਤਨਤ੍ਵ, ਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤ੍ਵ, ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈਂ . ਪਰ੍ਯਾਯ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਹੈਂ . ਵੇ ਪੂਰ੍ਵ ਹੀ (੯੩ ਵੀਂ ਗਾਥਾ ਕੀ ਟੀਕਾਮੇਂ) ਕਥਿਤ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੈਂ .
੧. ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯ = ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਯਹ ਤ੍ਰਿਪੁਟੀ (ਤੀਨੋਂਕਾ ਸਮੂਹ) .
੨. ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯ = ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯ – ਯਹ ਯੁਗਲ (ਦੋਨੋਂਕਾ ਸਮੂਹ)
੩. ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ = ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪਹਿਚਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . [ (੧) ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਤਥਾ (੨) ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ
ਵੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈਂ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ ਹੈ . ]
੪. ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਅਨ੍ਵਯ = ‘ਹੈ, ਹੈ, ਹੈ’ ਐਸਾ ਏਕਰੂਪ ਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਅਨ੍ਵਯ = ਏਕਰੂਪਤਾ
ਸਦ੍ਰੁਸ਼ਭਾਵ .)