ਨ ਖਲੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਣਾਮਾਰਮ੍ਭਃ, ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਤੁ ਤੇਸ਼ਾਮਨਾਦਿਨਿਧਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਨਾਦਿਨਿਧਨਂ ਹਿ ਨ ਸਾਧਨਾਨ੍ਤਰਮਪੇਕ੍ਸ਼ਤੇ . ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਵ ਮੂਲਸਾਧਨਮੁਪਾਦਾਯ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਿਦ੍ਧਸਿਦ੍ਧਿਮਦ੍ਭੂਤਂ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਯਤ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰਾਰਭ੍ਯਤੇ ਨ ਤਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ, ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ ਪਰ੍ਯਾਯਃ, ਦ੍ਵਯਣੁਕਾਦਿਵਨ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਵਚ੍ਚ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪੁਨਰਨਵਧਿ ਤ੍ਰਿਸਮਯਾਵਸ੍ਥਾਯਿ ਨ ਤਥਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਅਥੈਵਂ ਯਥਾ ਸਿਦ੍ਧਂ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਤਥਾ ਸਦਿਤ੍ਯਪਿ ਤਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਸਿਦ੍ਧਮਿਤ੍ਯਵਧਾਰ੍ਯਤਾਮ੍, ਸਤ੍ਤਾਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਮਦ੍ਭਾਵ- ਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤੋਪਪਤ੍ਤਿਮਭਿਪ੍ਰਪਦ੍ਯਤੇ, ਯਤਸ੍ਤਤ੍ਸਮਵਾਯਾਤ੍ਤਤ੍ਸਦਿਤਿ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਤ੍ਸਦਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵੇਤ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਦਵ੍ਵਂ ਸਹਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਅਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤੇਨ ਪਰਹੇਤੁਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ੇਣ ਸ੍ਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਧਾਰਭੂਤੇਨ ਸਦਾਨਨ੍ਦੈਕਰੂਪਸੁਖਸੁਧਾਰਸਪਰਮ- ਸਮਰਸੀਭਾਵਪਰਿਣਤਸਰ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭਰਿਤਾਵਸ੍ਥੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਾਦਾਨਭੂਤੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਚ੍ਚ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਨ ਭਵਤਿ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਨ ਭਵਤਿ . ਦ੍ਵਯਣੁਕਾਦਿਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਕਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਵਤ੍ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਜੀਵਪਰ੍ਯਾਯਵਚ੍ਚ . ਸਦਿਤਿ ਯਥਾ ਸ੍ਵਭਾਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧਂ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਥਾ ਸਦਿਤਿ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਮਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਤ
ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧ ਹੈਂ . (ਉਨਕੀ) ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤਾ ਤੋ ਉਨਕੀ ਅਨਾਦਿਨਿਧਨਤਾਸੇ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਹੀ — ਜੋ ਕਿ ਮੂਲ ਸਾਧਨ ਹੈ ਉਸੇ — ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ .
ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ੨ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ; ਜੈਸੇ – ਦ੍ਵਿਅਣੁਕ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਤਥਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਅਨਵਧਿ (ਮਰ੍ਯਾਦਾ ਰਹਿਤ) ਤ੍ਰਿਸਮਯ – ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ (ਤ੍ਰਿਕਾਲਸ੍ਥਾਯੀ) ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਅਬ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ – ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ‘(ਵਹ) ਸਤ੍ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭੀ ਉਸਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੈ, ਐਸਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਹੋ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਤ੍ਤਾਤ੍ਮਕ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਏ ਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ ( – ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ‘ਸਤ੍ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਹੀ ਬਨਾ ਹੁਆ ਹੈ) .
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤ ਸਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ (-ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕਤੀ, ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਕਿ ਜਿਸਕੇ ਸਮਵਾਯਸੇ ਵਹ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ‘ਸਤ੍’ ਹੋ . (ਇਸੀਕੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ ) : —
੧ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ ਸਾਧਨਾਨ੍ਤਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਖਤਾ . ਵਹ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ
੧. ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ = ਆਦਿ ਔਰ ਅਨ੍ਤਸੇ ਰਹਿਤ . (ਜੋ ਅਨਾਦਿਅਨਨ੍ਤ ਹੋ ਉਸਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਲਿਯੇ ਅਨ੍ਯ ਸਾਧਨਕੀ ਆਵਸ਼੍ਯਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .)
੨. ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕ = ਕਦਾਚਿਤ੍ – ਕਿਸੀਸਮਯ ਹੋ ਐਸਾ; ਅਨਿਤ੍ਯ .