ਮੇਵੋਤ੍ਪਾਦਾਦਯਃ, ਕੁਤਃ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਕੁਲਾਲਦਣ੍ਡਚਕ੍ਰਚੀਵਰਾਰੋਪ੍ਯਮਾਣਸਂਸ੍ਕਾਰ-
ਸਨ੍ਨਿਧੌ ਯ ਏਵ ਵਰ੍ਧਮਾਨਸ੍ਯ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਚ ਕੋਟਿਦ੍ਵਯਾਧਿ-
ਰੂਢਸ੍ਯ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਤ੍ਵਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਤਥਾ ਅਨ੍ਤਰਂਗਬਹਿਰਂਗਸਾਧਨਾਰੋਪ੍ਯਮਾਣਸਂਸ੍ਕਾਰਸਨ੍ਨਿਧੌ ਯ
ਏਵੋਤ੍ਤਰਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਚ ਕੋਟਿਦ੍ਵਯਾਧਿਰੂਢਸ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਃ . ਯਥਾ ਚ ਵਰ੍ਧਮਾਨਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਤ੍ਵੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਵਰ੍ਤੀਨ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ
ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨ੍ਯਾਂ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਂ ਸਾਮਸ੍ਤ੍ਯੇਨੈਕਸਮਯ ਏਵਾਵਲੋਕ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਤਥਾ ਉਤ੍ਤਰਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨ-
ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ ]
ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ
੧੯੭
ਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਜ੍ਞਿਤ੍ਵੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਃ ਸਹ . ਤਰ੍ਹਿ ਕਿਂ ਬੌਦ੍ਧਮਤਵਦ੍ਭਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਸਮਯੇ ਤ੍ਰਯਂ
ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਨੈਵਮ੍ . ਏਕ੍ਕਮ੍ਮਿ ਚੇਵ ਸਮਯੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਵਕ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯਵਤ੍ਸਂਸਾਰਿਜੀਵਸ੍ਯ ਮਰਣਕਾਲੇ ਰੁਜੁਗਤਿਵਤ੍
ਕ੍ਸ਼ੀਣਕਸ਼ਾਯਚਰਮਸਮਯੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਦਯੋਗਿਚਰਮਸਮਯੇ ਮੋਕ੍ਸ਼ਵਚ੍ਚੇਤ੍ਯੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਸਮਯ ਏਵ . ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਖੁ
ਤਤ੍ਤਿਦਯਂ ਯਸ੍ਮਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣੈਕਸਮਯੇ ਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯੇਣ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾ-
ਨਾਮਭੇਦਾਤ੍ਤ੍ਰਯਮਪਿ ਖੁ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਚਾਰਿਤ੍ਰਾਚਾਰਿਤ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇ ਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯਮਭੇਦੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਿਤਂ ਤਥਾ
੧. ਕੋਟਿ = ਪ੍ਰਕਾਰ (ਮਿਟ੍ਟੀਪਨ ਤੋ ਪਿਣ੍ਡਰੂਪ ਤਥਾ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਰੂਪ – ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ .)
ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਏਕ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, — ਐਸੀ ਬਾਤ ਹ੍ਰੁਦਯਮੇਂ ਜਮਤੀ ਹੈ .)
(ਯਹਾਁ ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਸ਼ਂਕਾਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕਾ
ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ ਹ੍ਰੁਦਯਭੂਮਿਮੇਂ ਤਭੀ ਉਤਰ ਸਕਤਾ ਹੈ ਜਬ ਯਹ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਕਿ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤਾ ਹੈ, ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ !’ ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਤੋ
ਮਾਨਾ ਨਹੀਂ ਗਯਾ ਹੈ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਹ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਹੀ
ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿ ਹੈਂ; (ਤਬ ਫਿ ਰ) ਵਹਾਁ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ -ਕਹਾਁਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਯਹ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ : —
ਜੈਸੇ ਕੁਮ੍ਹਾਰ, ਦਣ੍ਡ, ਚਕ੍ਰ ਔਰ ਡੋਰੀ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਰੋਪਿਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਸਂਸ੍ਕਾਰਕੀ
ਉਪਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਜੋ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਕਾ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ
ਵਹੀ ਦੋਨੋਂ ੧ਕੋਟਿਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਮਿਟ੍ਟੀਪਨਕਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਔਰ
ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਸਂਸ੍ਕਾਰੋਂਕੀ ਉਪਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ, ਜੋ ਉਤ੍ਤਰ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ
ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਵਹੀ ਦੋਨੋਂ ਕੋਟਿਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਔਰ ਜੈਸੇ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਮੇਂ, ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਮੇਂ ਔਰ ਮਿਟ੍ਟੀਪਨਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ
ਰੂਪਮੇਂ (ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪ੍ਰੁਥਕ੍) ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਮੇਂ ਵੇ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਤਯਾ
(ਸਭੀ ਏਕ ਸਾਥ) ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਤਰ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ, ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ
ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਤਯਾ (ਏਕ -ਏਕ) ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ