ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਗੁਣੋ ਨ ਤਦ੍ਭਵਤਿ, ਯੋ ਗੁਣਃ ਸ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤੀਤ੍ਯੇਵਂ ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ
ਗੁਣਰੂਪੇਣ ਗੁਣਸ੍ਯ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪੇਣ ਤੇਨਾਭਵਨਂ ਸੋਤਦ੍ਭਾਵਃ, ਏਤਾਵਤੈਵਾਨ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰਸਿਦ੍ਧੇਃ . ਨ
ਪੁਨਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਗੁਣੋ ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੇਵਂਲਕ੍ਸ਼ਣੋਭਾਵੋਤਦ੍ਭਾਵਃ . ਏਵਂ ਸਤ੍ਯੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯ-
ਸ੍ਯਾਨੇਕਤ੍ਵਮੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਮਪੋਹਰੂਪਤ੍ਵਂ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਖਲੁ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ-
ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਮਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵਸ਼੍ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ ਤਯੋਰਨੇਕਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਗੁਣੋ
ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੇਕਸ੍ਯਾਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਨੇਕਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਯਥਾ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਸ੍ਯਾ-
ਭਾਵਃ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯਾਭਾਵ ਇਤ੍ਯੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ
ਯੋਪਿ ਗੁਣਃ ਸ ਨ ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਰ੍ਥਤਃ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ, ਯਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤਿ .
ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾਚ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਏਸੋ ਹਿ ਅਤਬ੍ਭਾਵੋ ਏਸ਼ ਉਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਹਿ
ਸ੍ਫੁ ਟਮਤਦ੍ਭਾਵਃ . ਉਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣ ਇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਃ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦਾਭਾਵਃ . ਣੇਵ ਅਭਾਵੋ
ਤ੍ਤਿ ਣਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਨੈਵਾਭਾਵ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ . ਨੈਵ ਅਭਾਵ ਇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਾਵਾਚਕਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾਚ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਯਦਿ ਸਤ੍ਤਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਰਪਿ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਤਦਾ ਯਥਾ
ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ ]
ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ
੨੧੧
ਟੀਕਾ : — ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; —
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣਰੂਪਸੇ ਅਭਵਨ (-ਨ ਹੋਨਾ) ਅਥਵਾ ਗੁਣਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ ਅਭਵਨ ਵਹ
ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਤਨੇਸੇ ਹੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰ (-ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ) ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਪਰਨ੍ਤੁ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਗੁਣ ਹੈ, ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; — ਐਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਨਹੀਂ
ਹੈ . ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੋ ਤੋ (੧) ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯਗਾ, (੨) ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾ (ਦੋਨੋਂਕਾ
ਅਭਾਵ) ਹੋ ਜਾਯਗੀ, ਅਥਵਾ (੩) ਅਪੋਹਰੂਪਤਾ ਆ ਜਾਯਗੀ . ਇਸੀ ਕੋ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : —
(ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਗੁਣ ਹੈ ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ; ਵਹ ਐਸਾ ਮਾਨਨੇ ਪਰ ਪ੍ਰਥਮ
ਦੋਸ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਯਗਾ : — )
(੧) ਜੈਸੇ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਅਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ
ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨਕੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵ (ਦ੍ਵਿਤ੍ਵ) ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਗੁਣ,
ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭੀ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯਗਾ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਏਕ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਉਸਕੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯਗਾ .)
(ਅਥਵਾ ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਦੂਸਰਾ ਦੋਸ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਾ ਹੈ : — )
(੨) ਜੈਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ
ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ, — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵ –
ਦੋਨੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਔਰ ਗੁਣਕਾ
ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯਗਾ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾ ਹੋ ਜਾਯਗੀ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍