ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਹਿ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਾਯਾ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੇਃ ਕਾਲ ਏਵ ਸਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ਤਤੋਨ੍ਯਕਾਲੇਸ਼ੁ ਭਵਨ੍ਤ੍ਯਸਨ੍ਤ ਏਵ . ਯਸ਼੍ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਾਨੁਸ੍ਯੂਤਃ ਕ੍ਰਮਾਨੁਪਾਤੀ ਸ੍ਵਕਾਲੇ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਾਯਾ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੇਃ ਪੂਰ੍ਵਮਸਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਨ੍ਯ ਏਵ . ਤਤਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਨ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਤੇ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਭੂਤਤ੍ਵੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯੋਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਨ ਹਿ ਮਨੁਜਸ੍ਤ੍ਰਿਦਸ਼ੋ ਵਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਨ ਹਿ ਤ੍ਰਿਦਸ਼ੋ ਮਨੁਜੋ ਵਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਏਵਮਸਨ੍ ਕਥਮਨਨ੍ਯੋ ਨਾਮ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਯੇਨਾਨ੍ਯ ਏਵ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍; ਯੇਨ ਚ ਨਿਸ਼੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਨੁਜਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਂ ਜਾਯਮਾਨਵਲਯਾਦਿਵਿਕਾਰਂ ਕਾਂਚਨਮਿਵ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਪ੍ਰਤਿਪਦ- ਮਨ੍ਯਨ੍ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੧੧੩.. ਦੇਵਪਰ੍ਯਾਯਕਾਲੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯਾਨੁਪਲਮ੍ਭਾਤ੍ . ਦੇਵੋ ਵਾ ਮਾਣੁਸੋ ਵ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਦੇਵੋ ਵਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮੋਪਲਬ੍ਧਿਰੂਪਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਾ ਨ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਂ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਤ੍ਵਾਤ੍, ਸੁਵਰ੍ਣਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਿਵ . ਏਵਂ ਅਹੋਜ੍ਜਮਾਣੋ ਏਵਮਭਵਨ੍ਸਨ੍ ਅਣਣ੍ਣਭਾਵਂ ਕਧਂ ਲਹਦਿ ਅਨਨ੍ਯਭਾਵ-

ਟੀਕਾ : — ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਸ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕੇ ਕਾਲਮੇਂ ਹੀ ਸਤ੍ (-ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੋਨੇਸੇ, ਉਸਸੇ ਅਨ੍ਯ ਕਾਲੋਂਮੇਂ ਅਸਤ੍ (-ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੀ ਹੈਂ . ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਸਾਥ ਗੁਂਥਾ ਹੁਆ (-ਏਕਰੂਪਤਾਸੇ ਯੁਕ੍ਤ) ਜੋ ਕ੍ਰਮਾਨੁਪਾਤੀ (ਕ੍ਰਮਾਨੁਸਾਰ) ਸ੍ਵਕਾਲਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਸ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕਾ ਪਹਲੇ ਅਸਤ੍ਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੀ ਹੈਂ . ਇਸੀਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਅਨ੍ਯਤਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ — ਜੋ ਕਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੈ ਉਸਕਾ — ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .

ਇਸ ਬਾਤਕੋ (ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਕਰ) ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਵਹ ਦੇਵ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਔਰ ਦੇਵ, ਵਹ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਨਨ੍ਯ (-ਵਹਕਾ ਵਹੀ) ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੀ ਨ ਹੋ ਔਰ ਜਿਸਸੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਐਸਾ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ — ਵਲਯਾਦਿ ਵਿਕਾਰ (ਕਂਕਣਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ) ਜਿਸਕੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਐਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਪਦ -ਪਦ ਪਰ (ਪ੍ਰਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪਰ) ਅਨ੍ਯ ਨ ਹੋ ? [ਜੈਸੇ ਕਂਕਣ, ਕੁਣ੍ਡਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, (-ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ, ਵੇ ਕੀ ਵੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ) ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈ . ]

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੀਵਕੇ ਅਨਾਦਿ ਅਨਨ੍ਤ -ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾਲਮੇਂ ਦੇਵਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਯਾ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮੋਪਲਬ੍ਧਿਰੂਪ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਅਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ . ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਤਾ, ਸਾਧਨ ਔਰ ਆਧਾਰ ਜੀਵ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ

੨੨੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-