੨੩੦ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
ਮਭਿਲਸ਼੍ਯੇਤ ਵਾ ਮੋਹਸਂਵਲਨਾਵਿਲਯਨਾਤ੍ ਕ੍ਰਿਯਾਯਾਃ . ਕ੍ਰਿਯਾ ਹਿ ਤਾਵਚ੍ਚੇਤਨਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਦਸ਼ਾ-
ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਿਕਾ . ਸਾ ਪੁਨਰਣੋਰਣ੍ਵਨ੍ਤਰਸਂਗਤਸ੍ਯ ਪਰਿਣਤਿਰਿਵਾਤ੍ਮਨੋ ਮੋਹਸਂਵਲਿਤਸ੍ਯ
ਦ੍ਵਯਣੁਕਕਾਰ੍ਯਸ੍ਯੇਵ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਕਾਰ੍ਯਸ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਕਤ੍ਵਾਤ੍ਸਫਲੈਵ . ਸੈਵ ਮੋਹਸਂਵਲਨਵਿਲਯਨੇ ਪੁਨ-
ਚਤੁਰ੍ਵਿਂਸ਼ਤਿਗਾਥਾਭਿਰਸ਼੍ਟਭਿਃ ਸ੍ਥਲੈਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਜ੍ਞੇਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮਧ੍ਯੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਰੂਪਣਂ ਸਮਾਪ੍ਤਮ੍ . ਅਤਃ
ਪਰਂ ਤਤ੍ਰੈਵ ਸਾਮਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਣਯਮਧ੍ਯੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯਭੇਦਭਾਵਨਾਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨੈਕਾਦਸ਼ਗਾਥਾਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕਰੋਤਿ .
ਤਤ੍ਰ ਕ੍ਰਮੇਣ ਪਞ੍ਚਸ੍ਥਲਾਨਿ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਪ੍ਰਥਮਤਸ੍ਤਾਵਦ੍ਵਾਰ੍ਤਿਕਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਾਭਿਪ੍ਰਾਯੇਣ ਸਾਂਖ੍ਯੈਕਾਨ੍ਤਨਿਰਾਕਰਣਂ,
ਅਥਵਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਜੈਨਮਤਮੇਵੇਤਿ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ‘ਏਸੋ ਤ੍ਤਿ ਣਤ੍ਥਿ ਕੋਈ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ
ਸੂਤ੍ਰਗਾਥੈਕਾ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਕਰ੍ਮਫਲਂ ਭਵਤਿ, ਨ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਮਿਤਿ
ਸੂਤ੍ਰਗਾਥੈਕਾ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਕਰ੍ਮਫਲਂ ਭਵਤਿ, ਨ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਮਿਤਿ
ਤਸ੍ਯੈਵਾਧਿਕਾਰਸੂਤ੍ਰਸ੍ਯ ਵਿਵਰਣਾਰ੍ਥਂ ‘ਕਮ੍ਮਂ ਣਾਮਸਮਕ੍ਖਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਪਾਠਕ੍ਰਮੇਣ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਤਤਃ ਪਰਂ
ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦ੍ਭਾਵਕਰ੍ਮ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਪਰਿਣਾਮਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਆਦਾ ਕਮ੍ਮਮਲਿਮਸੋ’
ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਕ ਰ੍ਮਫਲਚੇਤਨਾ ਕ ਰ੍ਮਚੇਤਨਾ ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨੇਤਿ ਤ੍ਰਿਵਿਧਚੇਤਨਾਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ
‘ਪਰਿਣਮਦਿ ਚੇਦਣਾਏ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਤ੍ਰਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਭੇਦਭਾਵਨਾਫਲਂ ਕਥਯਨ੍ ਸਨ੍ ‘ਕਤ੍ਤਾਕਰਣਂ’
ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯੇਕਸੂਤ੍ਰੇਣੋਪਸਂਹਰਤਿ . ਏਵਂ ਭੇਦਭਾਵਨਾਧਿਕਾਰੇ ਸ੍ਥਲਪਞ੍ਚਕੇਨ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਅਥ
ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦ੍ਭਾਵਕਰ੍ਮ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਪਰਿਣਾਮਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਆਦਾ ਕਮ੍ਮਮਲਿਮਸੋ’
ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਕ ਰ੍ਮਫਲਚੇਤਨਾ ਕ ਰ੍ਮਚੇਤਨਾ ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨੇਤਿ ਤ੍ਰਿਵਿਧਚੇਤਨਾਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ
‘ਪਰਿਣਮਦਿ ਚੇਦਣਾਏ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਤ੍ਰਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਭੇਦਭਾਵਨਾਫਲਂ ਕਥਯਨ੍ ਸਨ੍ ‘ਕਤ੍ਤਾਕਰਣਂ’
ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯੇਕਸੂਤ੍ਰੇਣੋਪਸਂਹਰਤਿ . ਏਵਂ ਭੇਦਭਾਵਨਾਧਿਕਾਰੇ ਸ੍ਥਲਪਞ੍ਚਕੇਨ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਅਥ
ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਕਰ੍ਮਾਧੀਨਤ੍ਵੇਨ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਭੇਦਭਾਵਨਾਂ
ਕਥਯਤਿ — ਏਸੋ ਤ੍ਤਿ ਣਤ੍ਥਿ ਕੋਈ ਟਙ੍ਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣਜ੍ਞਾਯਕੈਕਸ੍ਵਭਾਵਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਵਤ੍ਸਂਸਾਰੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ
ਕਥਯਤਿ — ਏਸੋ ਤ੍ਤਿ ਣਤ੍ਥਿ ਕੋਈ ਟਙ੍ਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣਜ੍ਞਾਯਕੈਕਸ੍ਵਭਾਵਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਵਤ੍ਸਂਸਾਰੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ
ਸਰ੍ਵਦੈਵੈਸ਼ ਏਕਰੂਪ ਏਵ ਨਿਤ੍ਯਃ ਕੋਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਿਕਾ ਸਂਸਾਰਕ੍ਰਿਯਾ ਸਾਪਿ ਨ
ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਣ ਣਤ੍ਥਿ ਕਿਰਿਯਾ ਨ ਨਾਸ੍ਤਿ ਕ੍ਰਿਯਾ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਤਿਸ੍ਸਂਸਾਰਃ ਕਰ੍ਮੇਤਿ ਯਾਵਤ੍ ਇਤਿ
ਪਰ੍ਯਾਯਨਾਮਚਤੁਸ਼੍ਟਯਰੂਪਾ ਕ੍ਰਿਯਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵ . ਸਾ ਚ ਕਥਂਭੂਤਾ . ਸਭਾਵਣਿਵ੍ਵਤ੍ਤਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਾਦ੍ਵਿਪਰੀਤਾਪਿ
ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ . ਤਰ੍ਹਿ ਕਿਂ ਨਿਸ਼੍ਫਲਾ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਕਿਰਿਯਾ ਹਿ ਣਤ੍ਥਿ ਅਫਲਾ
ਕ੍ਰਿਯਾ ਹਿ ਨਾਸ੍ਤ੍ਯਫਲਾ ਸਾ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਤਿਰੂਪਾ ਕ੍ਰਿਯਾ ਯਦ੍ਯਪ੍ਯਨਨ੍ਤਸੁਖਾਦਿਗੁਣਾਤ੍ਮਕਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾਰ੍ਯਂ ਪ੍ਰਤਿ
ਨਿਸ਼੍ਫਲਾ ਤਥਾਪਿ ਨਾਨਾਦੁਃਖਦਾਯਕਸ੍ਵਕੀਯਕਾਰ੍ਯਭੂਤਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕਤ੍ਵਾਤ੍ਸਫਲੇਤਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ-
ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਰੇਵਾਸ੍ਯਾਃ ਫਲਮ੍ . ਕਥਂ ਜ੍ਞਾਯਤ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ . ਧਮ੍ਮੋ ਜਦਿ ਣਿਪ੍ਫਲੋ ਪਰਮੋ ਧਰ੍ਮੋ ਯਦਿ ਨਿਸ਼੍ਫਲਃ
ਨਿਸ਼੍ਫਲਾ ਤਥਾਪਿ ਨਾਨਾਦੁਃਖਦਾਯਕਸ੍ਵਕੀਯਕਾਰ੍ਯਭੂਤਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕਤ੍ਵਾਤ੍ਸਫਲੇਤਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ-
ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਰੇਵਾਸ੍ਯਾਃ ਫਲਮ੍ . ਕਥਂ ਜ੍ਞਾਯਤ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ . ਧਮ੍ਮੋ ਜਦਿ ਣਿਪ੍ਫਲੋ ਪਰਮੋ ਧਰ੍ਮੋ ਯਦਿ ਨਿਸ਼੍ਫਲਃ
ਨ ਹੁਆ ਹੋਨੇਸੇ ਮਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਕ੍ਰਿਯਾ ਚੇਤਨਕੀ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਦਸ਼ਾਸੇ ੧ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ
ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ; ਔਰ ਵਹ (ਕ੍ਰਿਯਾ) — ਜੈਸੇ ਦੂਸਰੇ ਅਣੁਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ (ਕਿਸੀ) ਅਣੁਕੀ
ਪਰਿਣਤਿ ੨ਦ੍ਵਿਅਣੁਕਕਾਰ੍ਯਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਕ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ — ਮੋਹਕੇ ਸਾਥ ਮਿਲਿਤ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸਂਬਂਧਮੇਂ,
੧. ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ -ਭੇਦਯੁਕ੍ਤ . (ਪੂਰ੍ਵਕੀ ਔਰ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਕੇ ਭੇਦਸੇ ਭੇਦਯੁਕ੍ਤ ਐਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾਕੀ
ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ .) ੨. ਦ੍ਵਿਅਣੁਕਕਾਰ੍ਯਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਕ = ਦੋ ਅਣੁਓਂਸੇ ਬਨੇ ਹੁਯੇ ਸ੍ਕਂਧਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ .