ਕ੍ਰਿਯਾ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਕਰ੍ਮ . ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਪ੍ਰਾਪ੍ਤਪਰਿਣਾਮਃ ਪੁਦ੍ਗਲੋਪਿ ਕਰ੍ਮ . ਤਤ੍ਕਾਰ੍ਯਭੂਤਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਜੀਵਸ੍ਯ ਕ੍ਰਿਯਾਯਾ ਮੂਲਕਾਰਣਭੂਤਾਯਾਃ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਮੇਵ ਸ੍ਯੁਃ, ਕ੍ਰਿਯਾਭਾਵੇ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਕਰ੍ਮਤ੍ਵਾਭਾਵਾਤ੍ਤਤ੍ਕਾਰ੍ਯਭੂਤਾਨਾਂ ਤੇਸ਼ਾਮਭਾਵਾਤ੍ . ਅਥ ਕਥਂ ਤੇ ਕਰ੍ਮਣਃ ਕਾਰ੍ਯਭਾਵਮਾਯਾਨ੍ਤਿ? ਕਰ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਜੀਵਸ੍ਵਭਾਵਮਭਿਭੂਯ ਕ੍ਰਿਯਮਾਣਤ੍ਵਾਤ੍, ਪ੍ਰਦੀਪਵਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਖਲੁ ਜ੍ਯੋਤਿਸ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਤੈਲਸ੍ਵਭਾਵਮਭਿਭੂਯ ਕ੍ਰਿਯਮਾਣਃ ਪ੍ਰਦੀਪੋ ਜ੍ਯੋਤਿਸ਼੍ਕਾਰ੍ਯਂ, ਤਥਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਕਰ੍ਮਜਨਿਤਾ ਇਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਵ੍ਯਕ੍ਤੀਕਰੋਤਿ — ਕਮ੍ਮਂ ਕਰ੍ਮਰਹਿਤਪਰਮਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਰ੍ਮ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਣਾਮਸਮਕ੍ਖਂ ਨਿਰ੍ਨਾਮਨਿਰ੍ਗੋਤ੍ਰਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਪਰੀਤਂ ਨਾਮੇਤਿ ਸਮ੍ਯਗਾਖ੍ਯਾ ਸਂਜ੍ਞਾ ਯਸ੍ਯ ਤਦ੍ਭਵਤਿ ਨਾਮਸਮਾਖ੍ਯਂ ਨਾਮਕਰ੍ਮੇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਸਭਾਵਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਪਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਂ ਅਹ ਅਥ ਅਪ੍ਪਣੋ ਸਹਾਵੇਣ ਆਤ੍ਮੀਯੇਨ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਅਭਿਭੂਯ ਤਿਰਸ੍ਕ੍ਰੁਤ੍ਯ ਪ੍ਰਚ੍ਛਾਦ੍ਯ ਤਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ . ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਣਰਂ ਤਿਰਿਯਂ ਣੇਰਇਯਂ ਵਾ ਸੁਰਂ ਕੁਣਦਿ ਨਰਤਿਰ੍ਯਗ੍ਨਾਰਕ- ਸੁਰਰੂਪਂ ਕਰੋਤੀਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ – ਯਥਾਗ੍ਨਿਃ ਕਰ੍ਤਾ ਤੈਲਸ੍ਵਭਾਵਂ ਕਰ੍ਮਤਾਪਨ੍ਨਮਭਿਭੂਯ ਤਿਰਸ੍ਕ੍ਰੁਤ੍ਯ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਥ ] ਵਹਾਁ [ਨਾਮਸਮਾਖ੍ਯਂ ਕਰ੍ਮ ] ‘ਨਾਮ’ ਸਂਜ੍ਞਾਵਾਲਾ ਕਰ੍ਮ [ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਆਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਅਭਿਭੂਯ ] ਜੀਵਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਪਰਾਭਵ ਕਰਕੇ, [ਨਰਂ ਤਿਰ੍ਯਞ੍ਚਂ ਨੈਰਯਿਕਂ ਵਾ ਸੁਰਂ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਤਿਰ੍ਯਂਚ, ਨਾਰਕ ਅਥਵਾ ਦੇਵ (-ਇਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ) [ਕਰੋਤਿ ] ਕਰਤਾ ਹੈ ..੧੧੭..
ਟੀਕਾ : — ਕ੍ਰਿਯਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾ ਕ੍ਰਿਯਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ — ਪਹੁਁਚਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਹੈ .) ਉਸਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਪਰਿਣਮਨ ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ) ਪੁਦ੍ਗਲ ਭੀ ਕਰ੍ਮ ਹੈ . ਉਸ (ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮ) ਕੀ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਮੂਲਕਾਰਣਭੂਤ ਐਸੀ ਜੀਵਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾਸੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲ ਹੀ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਕਰ੍ਮਪਨੇਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਉਸ (-ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮ) ਕੀ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਵਹਾਁ, ਵੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਕਰ੍ਮਕੇ ਕਾਰ੍ਯ ਕੈਸੇ ਹੈਂ ? (ਸੋ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ) ਵੇ ਕਰ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੀਵਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਪਰਾਭਵ ਕਰਕੇ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਦੀਪਕਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਵਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ : — ਜੈਸੇ ੧ਜ੍ਯੋਤਿ (ਲੌ) ਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤੇਲਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਪਰਾਭਵ ਕਰਕੇ *੧. ਜ੍ਯੋਤਿ = ਜ੍ਯੋਤ; ਅਗ੍ਨਿ .