ਨਾਨਾਤ੍ਵਾਭ੍ਯਾਮ੍ . ਯਦਾ ਖਲੁ ਭਂਗੋਤ੍ਪਾਦਯੋਰੇਕਤ੍ਵਂ ਤਦਾ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਃ, ਯਦਾ ਤੁ ਨਾਨਾਤ੍ਵਂ ਤਦੋਤ੍ਤਰਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਯ ਏਵ ਘਟਸ੍ਤਦੇਵ ਕੁਣ੍ਡਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤੇ ਘਟਕੁਣ੍ਡਸ੍ਵਰੂਪਯੋਰੇਕਤ੍ਵਾਸਂਭਵਾਤ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਾ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਸਂਭਵਤਿ, ਤਥਾ ਯ ਏਵ ਸਂਭਵਃ ਸ ਏਵ ਵਿਲਯ ਇਤ੍ਯੁਕ੍ਤੇ ਸਂਭਵਵਿਲਯ- ਸ੍ਵਰੂਪਯੋਰੇਕਤ੍ਵਾਸਂਭਵਾਤ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਸਂਭਵਤਿ; ਤਤੋ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇ ਸਂਭਵਤਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ- ਪਰ੍ਯਾਯੇ ਵਿਲੀਯਮਾਨੇ ਚ ਯ ਏਵ ਸਂਭਵਃ ਸ ਏਵ ਵਿਲਯ ਇਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਵਜ੍ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਂਭਾਵ੍ਯਤ ਏਵ . ਤਤਃ ਸਰ੍ਵਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਜੀਵਸ਼੍ਟਂਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣੋਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ . ਅਪਿ ਚ ਯਥਾਨ੍ਯੋ ਘਟੋਨ੍ਯਤ੍ਕੁਣ੍ਡਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤੇ ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਾਯਾ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਾਸਂਭਵਾਤ੍ ਘਟਕੁਣ੍ਡ- ਸ੍ਵਰੂਪੇ ਸਂਭਵਤਃ, ਤਥਾਨ੍ਯਃ ਸਂਭਵੋਨ੍ਯੋ ਵਿਲਯ ਇਤ੍ਯੁਕ੍ਤੇ ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਸ੍ਯ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਯਾਨ੍ਯਤ੍ਵਾ- ਭਙ੍ਗਸਮੁਦ੍ਭਵੋ ਯਤ੍ਰ ਸਂਭਵਤਿ ਕ੍ਸ਼ਣਭਙ੍ਗਸਮੁਦ੍ਭਵਸ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਕ੍ਸ਼ਣਭਙ੍ਗਸਮੁਦ੍ਭਵੇ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਜਨੇ ਲੋਕੇ ਜਗਤਿ ਕਸ਼੍ਚਿਦਪਿ, ਤਸ੍ਮਾਨ੍ਨੈਵ ਜਾਯਤੇ ਨ ਚੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤ ਇਤਿ ਹੇਤੁਂ ਵਦਤਿ . ਜੋ ਹਿ ਭਵੋ ਸੋ ਵਿਲਓ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਯੋ ਹਿ ਭਵਸ੍ਸ ਏਵ ਵਿਲਯੋ ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ . ਤਥਾਹਿ – ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨਾਂ ਯ ਏਵ ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਰੂਪੇਣ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਭਵ ਉਤ੍ਪਾਦਃ ਸ ਏਵ ਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਤ੍ਤ੍ਤ੍ਤ੍ਨਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਨਿਸ਼੍ਚਯਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਵਿਲਯੋ ਵਿਨਾਸ਼ਸ੍ਤੌ ਚ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪਰ੍ਯਾਯੌ ਕਾਰ੍ਯਕਾਰਣਰੂਪੇਣ ਭਿਨ੍ਨੌ, ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਂ ਯਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਦੇਵ, ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡ- ਉਤ੍ਪਾਦਕੇ ਸਾਥ (ਭੀ) ਜੁੜਾ ਹੁਆ ਹੈ . ਔਰ ਯਹ ਵਿਰੋਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਦ੍ਭਵ ਔਰ ਵਿਲਯਕਾ ਏਕਪਨਾ ਔਰ ਅਨੇਕਪਨਾ ਹੈ . ਜਬ ਉਦ੍ਭਵ ਔਰ ਵਿਲਯਕਾ ਏਕਪਨਾ ਹੈ ਤਬ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ, ਔਰ ਜਬ ਅਨੇਕਪਨਾ ਹੈ ਤਬ ਉਤ੍ਤਰਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ – ਜਬ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵਿਨਾਸ਼ਕੇ ਏਕਪਨੇਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਲੀ ਜਾਯ ਤਬ ਯਹ ਪਕ੍ਸ਼ ਫਲਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ – ‘ਨ ਤੋ ਕੋਈ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਨ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਔਰ ਜਬ ਉਤ੍ਪਾਦ ਤਥਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕੇ ਅਨੇਕਪਨੇਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਲੀ ਜਾਯ ਤਬ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦਕਾ ਪਕ੍ਸ਼ ਫਲਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .) ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : —

ਜੈਸੇ : — ‘ਜੋ ਘੜਾ ਹੈ ਵਹੀ ਕੂਁਡਾ ਹੈ’ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਨੇ ਪਰ, ਘੜੇ ਔਰ ਕੂਁਡੇਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਏਕਪਨਾ ਅਸਮ੍ਭਵ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੀ ਆਧਾਰਭੂਤ ਮਿਟ੍ਟੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਜੋ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ ਵਹੀ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੈ’ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵਿਨਾਸ਼ਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਏਕਪਨਾ ਅਸਮ੍ਭਵ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨ ਦੋਨੋਂਕਾ ਆਧਾਰਭੂਤ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇ ਪਰ, ‘ਜੋ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ ਵਹੀ ਵਿਲਯ ਹੈ’ ਐਸਾ ਮਾਨਨੇਸੇ (ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ) ਉਨ ਦੋਨੋਂਕਾ ਆਧਾਰਭੂਤ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਵਾਨ੍ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ (-ਲਕ੍ਸ਼ਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ) ਇਸਲਿਯੇ ਸਰ੍ਵਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਨੇਸੇ ਜੀਵ ਟਂਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣ ਰਹਤਾ ਹੈ

ਔਰ ਫਿ ਰ, ਜੈਸੇ ‘ਅਨ੍ਯ ਘੜਾ ਹੈ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਕੂਁਡਾ ਹੈ’ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੀ ਆਧਾਰਭੂਤ ਮਿਟ੍ਟੀਕਾ ਅਨ੍ਯਪਨਾ (-ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨਪਨਾ) ਅਸਂਭਵਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਘੜੇਕਾ ਔਰ ਕੂਁਡੇਕਾ (-ਦੋਨੋਂਕਾ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ) ਸ੍ਵਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਅਨ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਵ੍ਯਯ

੨੩੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-