ਯਤਃ ਖਲੁ ਜੀਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨਾਵਸ੍ਥਿਤੋਪਿ ਪਰ੍ਯਾਯੈਰਨਵਸ੍ਥਿਤਃ, ਤਤਃ ਪ੍ਰਤੀਯਤੇ ਨ ਕਸ਼੍ਚਿਦਪਿ ਸਂਸਾਰੇ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਵਸ੍ਥਿਤ ਇਤਿ . ਯਚ੍ਚਾਤ੍ਰਾਨਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਂ ਤਤ੍ਰ ਸਂਸਾਰ ਏਵ ਹੇਤੁਃ, ਤਸ੍ਯ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ- ਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਰੂਪੇਣੈਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਥ ਯਸ੍ਤੁ ਪਰਿਣਮਮਾਨਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰ- ਦਸ਼ਾਪਰਿਤ੍ਯਾਗੋਪਾਦਾਨਾਤ੍ਮਕਃ ਕ੍ਰਿਯਾਖ੍ਯਃ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਤਤ੍ਸਂਸਾਰਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਮ੍ ..੧੨੦..

ਅਥ ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕੇ ਸਂਸਾਰੇ ਕੁਤਃ ਪੁਦ੍ਗਲਸ਼੍ਲੇਸ਼ੋ ਯੇਨ ਤਸ੍ਯ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵ- ਮਿਤ੍ਯਤ੍ਰ ਸਮਾਧਾਨਮੁਪਵਰ੍ਣਯਤਿ — ਆਦਾ ਕਮ੍ਮਮਲਿਮਸੋ ਪਰਿਣਾਮਂ ਲਹਦਿ ਕਮ੍ਮਸਂਜੁਤ੍ਤਂ .

ਤਤ੍ਤੋ ਸਿਲਿਸਦਿ ਕਮ੍ਮਂ ਤਮ੍ਹਾ ਕਮ੍ਮਂ ਤੁ ਪਰਿਣਾਮੋ ..੧੨੧.. ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਮਿਦਾਨੀਂ ਤਸ੍ਯੋਪਸਂਹਾਰਮਾਹ — ਤਮ੍ਹਾ ਦੁ ਣਤ੍ਥਿ ਕੋਈ ਸਹਾਵਸਮਵਟ੍ਠਿਦੋ ਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਕਸ਼੍ਚਿਤ੍ਸ੍ਵ- ਭਾਵਸਮਵਸ੍ਥਿਤ ਇਤਿ . ਯਸ੍ਮਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਂ ਤਸ੍ਮਾਦੇਵ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਪਰਿਣਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਵਦਵਸ੍ਥਿਤੋ ਨਿਤ੍ਯਃ ਕੋਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਕ੍ਵ . ਸਂਸਾਰੇ ਨਿਸ੍ਸਂਸਾਰਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਪਰੀਤੇ ਸਂਸਾਰੇ . ਸਂਸਾਰਸ੍ਵਰੂਪਂ ਕਥਯਤਿ — ਸਂਸਾਰੋ ਪੁਣ ਕਿਰਿਯਾ ਸਂਸਾਰਃ ਪੁਨਃ ਕ੍ਰਿਯਾ . ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪਰਿਣਤੇਰ੍ਵਿਸਦ੍ਰੁਸ਼ੀ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪਾ ਕ੍ਰਿਯਾ ਸਂਸਾਰ- ਸ੍ਵਰੂਪਮ੍ . ਸਾ ਚ ਕਸ੍ਯ ਭਵਤਿ . ਸਂਸਰਮਾਣਸ੍ਸ ਜੀਵਸ੍ਸ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਯ ਸਂਸਰਤਃ ਪਰਿਭ੍ਰਮਤਃ ਸਂਸਾਰਿਜੀਵਸ੍ਯੇਤਿ . ਤਤਃ ਸ੍ਥਿਤਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਃ ਸਂਸਾਰ ਏਵ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵੇ ਕਾਰਣਮਿਤਿ ..੧੨੦.. ਏਵਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਕਰ੍ਮਜਨਿਤਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਨੇਸੇ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਅਨਵਸ੍ਥਿਤ ਹੈ; ਇਸਸੇ ਯਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਂਸਾਰਮੇਂ ਕੋਈ ਭੀ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਿਸੀਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਕੇਵਲ ਅਵਿਚਲ — ਏਕਰੂਪ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ); ਔਰ ਯਹਾਁ ਜੋ ਅਨਵਸ੍ਥਿਤਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਸਂਸਾਰ ਹੀ ਹੇਤੁ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (-ਸਂਸਾਰ) ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਹੈ, ਕਾਰਣ ਕਿ ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਂਸਾਰਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਐਸਾ ਹੈ ) ਉਸਮੇਂ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਤੇ ਹੁਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਦਸ਼ਾਕਾ ਤ੍ਯਾਗਗ੍ਰਹਣਾਤ੍ਮਕ ਐਸਾ ਜੋ ਕ੍ਰਿਯਾ ਨਾਮਕਾ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਵਹ ਸਂਸਾਰਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ..੧੨੦..

ਅਬ ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਸਂਸਾਰਮੇਂ ਕਿਸ ਕਾਰਣਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਸਂਬਂਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਵਹ (ਸਂਸਾਰ) ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਹੋਤਾ ਹੈ ? — ਇਸਕਾ ਯਹਾਁ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਕਰ੍ਮੇ ਮਲਿਨ ਜੀਵ ਕਰ੍ਮਸਂਯੁਤ ਪਾਮਤੋ ਪਰਿਣਾਮਨੇ, ਤੇਥੀ ਕਰਮ ਬਂਧਾਯ ਛੇ; ਪਰਿਣਾਮ ਤੇਥੀ ਕਰ੍ਮ ਛੇ. ੧੨੧.

੨੩੮ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-