ਅਥ ਪਰਮਾਰ੍ਥਾਦਾਤ੍ਮਨੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਾਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮੁਦ੍ਯੋਤਯਤਿ — ਪਰਿਣਾਮੋ ਸਯਮਾਦਾ ਸਾ ਪੁਣ ਕਿਰਿਯ ਤ੍ਤਿ ਹੋਦਿ ਜੀਵਮਯਾ .
ਆਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮੋ ਹਿ ਤਾਵਤ੍ਸ੍ਵਯਮਾਤ੍ਮੈਵ, ਪਰਿਣਾਮਿਨਃ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵੇਨ ਪਰਿਣਾਮਾ- ਦਨਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਸ਼੍ਚ ਤਸ੍ਯ ਤਥਾਵਿਧਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਸਾ ਜੀਵਮਯ੍ਯੇਵ ਕ੍ਰਿਯਾ, ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪਰਿਣਾਮ- ਲਹਦਿ ਪਰਿਣਾਮਂ ਲਭਤੇ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਕਮ੍ਮਸਂਜੁਤ੍ਤਂ ਕਰ੍ਮਰਹਿਤਪਰਮਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਸਦ੍ਰਸ਼ਕਰ੍ਮਸਂਯੁਕ੍ਤਂ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ- ਰਾਗਾਦਿਵਿਭਾਵਪਰਿਣਾਮਂ . ਤਤ੍ਤੋ ਸਿਲਿਸਦਿ ਕਮ੍ਮਂ ਤਤਃ ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ ਸ਼੍ਲਿਸ਼੍ਯਤਿ ਬਧ੍ਨਾਤਿ . ਕਿਮ੍ . ਕਰ੍ਮ . ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਨਿਰ੍ਮਲਵਿਵੇਕਜ੍ਯੋਤਿਃਪਰਿਣਾਮੇਨ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਦਾ ਤੁ ਕਰ੍ਮ ਮੁਞ੍ਚਤਿ . ਤਮ੍ਹਾ ਕਮ੍ਮਂ ਤੁ ਪਰਿਣਾਮੋ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਕਰ੍ਮ ਤੁ ਪਰਿਣਾਮਃ . ਯਸ੍ਮਾਦ੍ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮੇਨ ਕਰ੍ਮ ਬਧ੍ਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪੋ ਭਾਵਕਰ੍ਮਸ੍ਥਾਨੀਯਃ ਸਰਾਗਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਕਰ੍ਮਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦੁਪਚਾਰੇਣ ਕਰ੍ਮੇਤਿ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਤਤਃ ਸ੍ਥਿਤਂ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮਃ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧ- ਕਾਰਣਮਿਤਿ ..੧੨੧.. ਅਥਾਤ੍ਮਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯੈਵ ਕਰ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣ ਇਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ .
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਵੀਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤ ਹੈ ਔਰ ਪੁਰਾਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈ, ਐਸਾ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਥਾਵਿਧ ਪਰਿਣਾਮ) ਹੋਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਥਾਵਿਧ ਪਰਿਣਾਮ ਉਪਚਾਰਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਹੀ ਹੈ, ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਤਾ ਭੀ ਉਪਚਾਰਸੇ ਹੈ ..੧੨੧..
ਅਬ, ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾ ਅਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪਰਿਣਾਮਃ ] ਪਰਿਣਾਮ [ਸ੍ਵਯਮ੍ ] ਸ੍ਵਯਂ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ, [ਸਾ ਪੁਨਃ ] ਔਰ ਵਹ [ਜੀਵਮਯੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਇਤਿ ਭਵਤਿ ] ਜੀਵਮਯ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ; [ਕ੍ਰਿਯਾ ] ਕ੍ਰਿਯਾਕੋ [ਕਰ੍ਮ ਇਤਿ ਮਤਾ ] ਕਰ੍ਮ ਮਾਨਾ ਗਯਾ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰ੍ਮਣਃ ਕਰ੍ਤਾ ਤੁ ਨ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਤਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੧੨੨..
ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਪਰਿਣਾਮ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸ੍ਵਯਂ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਣਾਮੀ
ਪਰਿਣਾਮ ਪੋਤੇ ਜੀਵ ਛੇ, ਨੇ ਛੇ ਕ੍ਰਿਯਾ ਏ ਜੀਵਮਯੀ; ਕਿਰਿਯਾ ਗਣੀ ਛੇ ਕਰ੍ਮ; ਤੇਥੀ ਕਰ੍ਮਨੋ ਕਰ੍ਤਾ ਨਥੀ. ੧੨੨.
੨੪੦ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-