ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣ ਏਵ ਕਰ੍ਤਾ, ਨ ਤ੍ਵਾਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਸ੍ਯ ਭਾਵਕਰ੍ਮਣਃ . ਤਤ ਆਤ੍ਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਨ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਪਰਿਣਮਤਿ ..੧੨੨.. ਅਥ ਕਿਂ ਤਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਯੇਨਾਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤੀਤਿ ਤਦਾਵੇਦਯਤਿ — ਪਰਿਣਮਦਿ ਚੇਦਣਾਏ ਆਦਾ ਪੁਣ ਚੇਦਣਾ ਤਿਧਾਭਿਮਦਾ .
ਯਤੋ ਹਿ ਨਾਮ ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਵ੍ਯਾਪਕਤ੍ਵਂ ਤਤਸ਼੍ਚੇਤਨੈਵਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਰੂਪਂ, ਤਯਾ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਦਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ਂ ਸਾਧਯਤਿ, ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣੇਨ ਤੁ ਬਨ੍ਧਮਿਤਿ . ਪੁਦ੍ਗਲੋਪਿ ਜੀਵਵਨ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਪਰਿਣਾਮਾਨਾਮੇਵ ਕਰ੍ਤਾ, ਜੀਵਪਰਿਣਾਮਾਨਾਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣੇਤਿ ..੧੨੨.. ਏਵਂ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮਾਃ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧ- ਕਾਰਣਂ, ਤੇਸ਼ਾਮੇਵ ਕਰ੍ਤਾ ਜੀਵ ਇਤਿਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਯੇਨ ਪਰਿਣਾਮੇਨਾਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਂ ਪਰਿਣਾਮਂ ਕਥਯਤਿ — ਪਰਿਣਮਦਿ ਚੇਦਣਾਏ ਆਦਾ ਪਰਿਣਮਤਿ ਚੇਤਨਯਾ ਕਰਣਭੂਤਯਾ . ਸ ਕਃ . ਆਤ੍ਮਾ . ਯਃ ਕੋਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰਿਣਾਮਃ ਸ ਸਰ੍ਵੋਪਿ ਚੇਤਨਾਂ ਨ ਤ੍ਯਜਤਿ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ . ਪੁਣ ਚੇਦਣਾ ਤਿਧਾਭਿਮਦਾ ਸਾ ਸਾ ਚੇਤਨਾ ਪੁਨਸ੍ਤ੍ਰਿਧਾਭਿਮਤਾ . ਕੁਤ੍ਰ ਕੁਤ੍ਰ . ਣਾਣੇ ਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ਯੇ ਕਮ੍ਮੇ ਕਰ੍ਮਵਿਸ਼ਯੇ ਫਲਮ੍ਮਿ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਭਾਵਕਰ੍ਮਕਾ ਨਹੀਂ .
ਇਸਸੇ (ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ) ਆਤ੍ਮਾ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ..੧੨੨..
ਅਬ, ਯਹ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਵਹ ਕੌਨਸਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸਰੂਪ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ? : –
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਚੇਤਨਤਯਾ ] ਚੇਤਨਾਰੂਪੇ [ਪਰਿਣਮਤਿ ] ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . [ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਚੇਤਨਾ ] ਚੇਤਨਾ [ਤ੍ਰਿਧਾ ਅਭਿਮਤਾ ] ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਮਾਨੀ ਗਯੀ ਹੈ; [ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਸਾ ] ਵਹ [ਜ੍ਞਾਨੇ ] ਜ੍ਞਾਨਸਂਬਂਧੀ, [ਕਰ੍ਮਣਿ ] ਕਰ੍ਮਸਂਬਂਧੀ [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਕਰ੍ਮਣਃ ਫਲੇ ] ਕਰ੍ਮਫਲ ਸਂਬਂਧੀ — [ਭਣਿਤਾ ] ਐਸੀ ਕਹੀ ਗਯੀ ਹੈ ..੧੨੩..
ਟੀਕਾ : — ਜਿਸਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ੧ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਵ੍ਯਾਪਕਪਨਾ ਹੈ, ਉਸਸੇ ਚੇਤਨਾ ਹੀ
ਤੇ ਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ਯਕ, ਕਰ੍ਮਵਿਸ਼ਯਕ, ਕਰ੍ਮਫ ਲ਼ਵਿਸ਼ਯਕ ਕਹੀ. ੧੨੩.
੨੪੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਵ੍ਯਾਪਕਪਨਾ = ਨਿਜਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਕਪਨਾ .