ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਯਃ ਕਸ਼੍ਚਨਾਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਸ ਸਰ੍ਵੋਪਿ ਚੇਤਨਾਂ ਨਾਤਿਵਰ੍ਤਤ ਇਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ . ਚੇਤਨਾ ਪੁਨਰ੍ਜ੍ਞਾਨਕਰ੍ਮਕ ਰ੍ਮਫਲਤ੍ਵੇਨ ਤ੍ਰੇਧਾ . ਤਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਤਿਰ੍ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨਾ, ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਤਿਃ ਕਰ੍ਮਚੇਤਨਾ, ਕਰ੍ਮਫਲਪਰਿਣਤਿਃ ਕਰ੍ਮਫਲਚੇਤਨਾ ..੧੨੩..
ਣਾਣਂ ਅਟ੍ਠਵਿਯਪ੍ਪੋ ਕਮ੍ਮਂ ਜੀਵੇਣ ਜਂ ਸਮਾਰਦ੍ਧਂ .
ਵਾ ਫਲੇ ਵਾ . ਕਸ੍ਯ ਫਲੇ . ਕਮ੍ਮਣੋ ਕਰ੍ਮਣਃ . ਭਣਿਦਾ ਭਣਿਤਾ ਕਥਿਤੇਤਿ . ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਤਿਃ ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨਾ ਅਗ੍ਰੇ ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਮਾਣਾ, ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਤਿਃ ਕ ਰ੍ਮਚੇਤਨਾ, ਕ ਰ੍ਮਫਲਪਰਿਣਤਿਃ ਕਰ੍ਮਫਲਚੇਤਨੇਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ ..੧੨੩.. ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਕਰ੍ਮਕਰ੍ਮਫਲਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰਿਧਾ ਚੇਤਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਵਿਚਾਰਯਤਿ — ਣਾਣਂ ਅਟ੍ਠਵਿਯਪ੍ਪਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਮਤ੍ਯਾਦਿਭੇਦੇਨਾਸ਼੍ਟਵਿਕਲ੍ਪਂ ਭਵਤਿ . ਅਥਵਾ ਪਾਠਾਨ੍ਤਰਮ੍ — ਣਾਣਂ ਅਟ੍ਠਵਿਯਪ੍ਪੋ ਜ੍ਞਾਨਮਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪਃ . ਤਥਾਹਿ — ਅਰ੍ਥਃ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਦਿਪਦਾਰ੍ਥਃ, ਅਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸੁਖਾਦਿਰੂਪੋਹਮਿਤਿ ਰਾਗਾਦ੍ਯਾਸ੍ਰਵਾਸ੍ਤੁ ਮਤ੍ਤੋ ਭਿਨ੍ਨਾ ਇਤਿ ਸ੍ਵਪਰਾਕਾਰਾਵਭਾਸੇਨਾਦਰ੍ਸ਼ ਇਵਾਰ੍ਥ- ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ; ਉਸ ਰੂਪ (ਚੇਤਨਾਰੂਪ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜੋ ਕੁਛ ਭੀ ਪਰਿਣਾਮ ਹੋ ਵਹ ਸਬ ਹੀ ਚੇਤਨਾਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕੋਈ ਭੀ ਪਰਿਣਾਮ ਚੇਤਨਾਕੋ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ — ਬਿਨਾ ਚੇਤਨਾਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ) — ਐਸਾ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯ ਹੈ . ਔਰ ਚੇਤਨਾ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ, ਕਰ੍ਮਰੂਪ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲਰੂਪਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਤਿ (ਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਤਿ) ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨਾ, ਕਰ੍ਮ ਪਰਿਣਤਿ ਵਹ ਕਰ੍ਮਚੇਤਨਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲਪਰਿਣਤਿ ਵਹ ਕਰ੍ਮਫਲਚੇਤਨਾ ਹੈ ..੧੨੩.. ਅਬ ਜ੍ਞਾਨ, ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ* : — [ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪਃ ] ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵ -ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਭਿਨ੍ਨਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਵਭਾਸਨ) [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ; [ਜੀਵੇਨ ] ਜੀਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਯਤ੍ ਸਮਾਰਬ੍ਧਂ ] ਜੋ ਕਿਯਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੋ [ਕਰ੍ਮ ] ਵਹ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, [ਤਦ੍ ਅਨੇਕਵਿਧਂ ] ਵਹ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ; [ਸੌਖ੍ਯਂ ਵਾ ਦੁਃਖਂ ਵਾ ] ਸੁਖ ਅਥਵਾ ਦੁਃਖ [ਫਲਂ ਇਤਿ ਭਣਿਤਮ੍ ] ਵਹ ਕਰ੍ਮਫਲ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੧੨੪.. ਛੇ ‘ਜ੍ਞਾਨ’ ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪ, ਨੇ ਜੀਵਥੀ ਕਰਾਤੁਂ ‘ਕਰ੍ਮ’ ਛੇ,