ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪਸ੍ਤਾਵਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਕਃ ਖਲ੍ਵਰ੍ਥਃ . ਸ੍ਵਪਰਵਿਭਾਗੇਨਾਵਸ੍ਥਿਤਂ ਵਿਸ਼੍ਵਮ੍ . ਵਿਕਲ੍ਪਸ੍ਤਦਾਕਾਰਾਵਭਾਸਨਮ੍ . ਯਸ੍ਤੁ ਮੁਕੁਰੁਨ੍ਦਹ੍ਰੁਦਯਾਭੋਗ ਇਵ ਯੁਗਪਦਵਭਾਸਮਾਨਸ੍ਵਪਰਾਕਾਰੋਰ੍ਥ- ਵਿਕਲ੍ਪਸ੍ਤਦ੍ ਜ੍ਞਾਨਮ੍ . ਕ੍ਰਿਯਮਾਣਮਾਤ੍ਮਨਾ ਕਰ੍ਮ, ਕ੍ਰਿਯਮਾਣਃ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਭਾਵੇਨ ਭਵਤਾ ਯਃ ਤਦ੍ਭਾਵਃ ਸ ਏਵ ਕਰ੍ਮਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤਤ੍ਤ੍ਵੇਕਵਿਧਮਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਸਨ੍ਨਿਧਿ- ਸਦ੍ਭਾਵਾਸਦ੍ਭਾਵਾਭ੍ਯਾਮਨੇਕਵਿਧਮ੍ . ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਣੋ ਯਨ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦ੍ਯਂ ਸੁਖਦੁਃਖਂ ਤਤ੍ਕਰ੍ਮਫਲਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਸਾਨ੍ਨਿਧ੍ਯਾਸਦ੍ਭਾਵਾਤ੍ਕਰ੍ਮ ਤਸ੍ਯ ਫਲਮਨਾਕੁਲਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਭੂਤਂ ਸੌਖ੍ਯਂ, ਯਤ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਸਾਨ੍ਨਿਧ੍ਯਸਦ੍ਭਾਵਾਤ੍ਕਰ੍ਮ ਤਸ੍ਯ ਫਲਂ ਸੌਖ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭਾਵਾਦ੍ਵਿਕ੍ਰੁਤਿਭੂਤਂ ਦੁਃਖਮ੍ . ਏਵਂ ਜ੍ਞਾਨਕਰ੍ਮਕਰ੍ਮਫਲਸ੍ਵਰੂਪਨਿਸ਼੍ਚਯਃ ..੧੨੪.. ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਮਰ੍ਥੋ ਵਿਕਲ੍ਪਃ ਵਿਕਲ੍ਪਲਕ੍ਸ਼ਣਮੁਚ੍ਯਤੇ . ਸ ਏਵ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨੇਤਿ . ਕਮ੍ਮਂ ਜੀਵੇਣ ਜਂ ਸਮਾਰਦ੍ਧਂ ਕਰ੍ਮ ਜੀਵੇਨ ਯਤ੍ਸਮਾਰਬ੍ਧਮ੍ . ਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਕਮਨੋਵਚਨਕਾਯਵ੍ਯਾਪਾਰਰੂਪੇਣ ਜੀਵੇਨ ਯਤ੍ਸਮ੍ਯਕ੍ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਮਾਰਬ੍ਧਂ ਤਤ੍ਕਰ੍ਮ
ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ . ਵਹਾਁ, ਅਰ੍ਥ ਕ੍ਯਾ ਹੈ ? ਸ੍ਵ -ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਪੂਰ੍ਵਕ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ੧ਵਿਸ਼੍ਵ ਵਹ ਅਰ੍ਥ ਹੈ . ਉਸਕੇ ਆਕਾਰੋਂਕਾ ੨ਅਵਭਾਸਨ ਵਹ ਵਿਕਲ੍ਪ ਹੈ . ਔਰ ਦਰ੍ਪਣਕੇ ਨਿਜ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੀ ਭਾਁਤਿ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੈਸੇ ਦਰ੍ਪਣਕੇ ਨਿਜ ਵਿਸ੍ਤਾਰਮੇਂ ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰ ਆਕਾਰ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ) ਜਿਸਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸ੍ਵ -ਪਰਾਕਾਰ ਅਵਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਐਸਾ ਅਰ੍ਥਵਿਕਲ੍ਪ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ .
ਜੋ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ ਕਰ੍ਮ ਹੈ . ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਉਸ -ਉਸ ਭਾਵਸੇ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਜੋ ਉਸਕਾ ਭਾਵ ਹੈ ਵਹੀ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੩ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਕਰ੍ਮ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ (ਕਰ੍ਮ) ਏਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੀ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵ ਔਰ ਅਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ .
ਉਸ ਕਰ੍ਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਸੁਖ -ਦੁਃਖ ਵਹ ਕਰ੍ਮਫਲ ਹੈ . ਵਹਾਁ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੀ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਅਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਜੋ ਕਰ੍ਮ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਫਲ ਅਨਾਕੁਲਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਫਲ ੫ਵਿਕ੍ਰੁਤਿ – (ਵਿਕਾਰ) ਭੂਤ ਦੁਃਖ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹਾਁ ਸੁਖਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ .
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ, ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੁਆ .
੨੪੪ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੪ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਭੂਤ ਸੁਖ ਹੈ; ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੀ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਜੋ ਕਰ੍ਮ ਹੋਤਾ
੧. ਵਿਸ਼੍ਵ = ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥ — ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯ . (ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰ ਐਸੇ ਦੋ ਵਿਭਾਗ ਹੈਂ . ਜੋ ਜਾਨਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਪਨਾ ਹੋ ਵਹ ਸ੍ਵ ਹੈ, ਔਰ ਦੂਸਰਾ ਸਬ, ਪਰ ਹੈ .)
੨. ਅਵਭਾਸਨ = ਅਵਭਾਸਨ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ; ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨਾ; ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨਾ .
੩. ਆਤ੍ਮਾ ਅਪਨੇ ਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਭਾਵ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਹੈ .
੪. ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਭੂਤ = ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ . (ਸੁਖ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਹੈ .)
੫. ਵਿਕ੍ਰੁਤਿਭੂਤ = ਵਿਕਾਰਭੂਤ (ਦੁਃਖ ਵਿਕਾਰਭੂਤ ਹੈ, ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ .)