ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਚੇਤਨੋਪਯੋਗਮਯਤ੍ਵਂ; ਅਜੀਵਸ੍ਯ ਪੁਨਰਚੇਤਨਤ੍ਵਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਵ੍ਯਾਪਕ- ਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਯੋਤਮਾਨਯਾਨਪਾਯਿਨ੍ਯਾ ਭਗਵਤ੍ਯਾ ਸਂਵਿਤ੍ਤਿਰੂਪਯਾ ਚੇਤਨਯਾ, ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰੂਪੇਣੋਪਯੋਗੇਨ ਚ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਮਵਤੀਰ੍ਣਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ ਸ ਜੀਵਃ . ਯਤ੍ਰ ਪੁਨਰੁਪਯੋਗਸਹਚਰਿਤਾਯਾ ਯਥੋਦਿਤਲਕ੍ਸ਼ਣਾਯਾਸ਼੍ਚੇਤਨਾਯਾ ਅਭਾਵਾਦ੍ ਬਹਿਰਨ੍ਤਸ਼੍ਚਾਚੇਤਨਤ੍ਵਮਵਤੀਰ੍ਣਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ ਸੋਜੀਵਃ ..੧੨੭..
ਉਵਓਗਮਓ ਉਪਯੋਗਮਯਃ ਅਖਣ੍ਡੈਕਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯੇਨ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਵ੍ਯਾਪਾਰ- ਰੂਪੇਣ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨੇਤ੍ਥਂਭੂਤਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੇਨ, ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪੁਨਰ੍ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੇਨ ਚ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ- ਤ੍ਵਾਦੁਪਯੋਗਮਯਃ . ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਪ੍ਪਮੁਹਂ ਅਚੇਦਣਂ ਹਵਦਿ ਅਜ੍ਜੀਵਂ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਮੁਖਮਚੇਤਨਂ ਭਵਤ੍ਯਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ; ਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਕਾਲਸਂਜ੍ਞਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਞ੍ਚਕਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਚੇਤਨਾਯਾ ਉਪਯੋਗਸ੍ਯ ਚਾਭਾਵਾਦਜੀਵਮਚੇਤਨਂ ਔਰ ਅਜੀਵਕਾ, (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣ) ਅਚੇਤਨਪਨਾ ਹੈ . ਵਹਾਁ (ਜੀਵਕੇ) ਸ੍ਵਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਨੇਵਾਲੀ ਹੋਨੇਸੇ (ਜੀਵਕੇ) ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਅਵਿਨਾਸ਼ਿਨੀ, ਭਗਵਤੀ, ਸਂਵੇਦਨਰੂਪ ਚੇਤਨਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਥਾ ਚੇਤਨਾਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣ, ੧ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਪਨਾ (-ਰਚਨਾਰੂਪਪਨਾ) ਅਵਤਰਿਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ ਔਰ ਜਿਸਮੇਂ ਉਪਯੋਗਕੇ ਸਾਥ ਰਹਨੇਵਾਲੀ, ੨ਯਥੋਕ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ ਚੇਤਨਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਬਾਹਰ ਤਥਾ ਭੀਤਰ ਅਚੇਤਨਪਨਾ ਅਵਤਰਿਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਅਜੀਵ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਸਾਮਾਨ੍ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਏਕਤ੍ਵ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਉਨਕੇ ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ . ਜੋ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਭਗਵਤੀ ਚੇਤਨਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਔਰ ਚੇਤਨਾਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਉਪਯੋਗ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਿਤ ਹੈ ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਚੇਤਨਾਰਹਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਚੇਤਨ ਹੈ ਵਹ ਅਜੀਵ ਹੈ . ਜੀਵਕਾ ਏਕ ਹੀ ਭੇਦ ਹੈ; ਅਜੀਵਕੇ ਪਾਂਚ ਭੇਦ ਹੈਂ, ਇਨ ਸਬਕਾ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਵਿਵੇਚਨ ਆਗੇ ਕਿਯਾ ਜਾਯਗਾ ..੧੨੭..
ਅਬ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ) ਲੋਕਾਲੋਕਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (-ਭੇਦ) ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਆਕਾਸ਼ਮਾਂ ਜੇ ਭਾਗ ਧਰ੍ਮ -ਅਧਰ੍ਮ -ਕਾਲ਼ ਸਹਿਤ ਛੇ, ਜੀਵ -ਪੁਦ੍ਗਲੋਥੀ ਯੁਕ੍ਤ ਛੇ, ਤੇ ਸਰ੍ਵਕਾਲ਼ੇ ਲੋਕ ਛੇ. ੧੨੮.
੧. ਚੇਤਨਾਕਾ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਉਪਯੋਗ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰਿਣਤਿ ਹੈ .
੨. ਯਥੋਕ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ = ਊ ਪਰ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ (ਚੇਤਨਾਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਊ ਪਰ ਹੀ ਕਹਨੇਮੇਂ ਆਯਾ ਹੈ .)