ਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਗੁਣਤ੍ਵੇ ਵਾ, ਨ ਤਾਵਦਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਃ ਸ਼ਬ੍ਦਃ, ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇਨੈਕਵੇਦਨ- ਵੇਦ੍ਯਤ੍ਵਾਦਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਪਤ੍ਤੇਃ . ਪਰ੍ਯਾਯਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨੋਤ੍ਖਾਤਗੁਣਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਾਨ੍ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਗੁਣੋਪਿ ਨ ਭਵਤਿ . ਪਰ੍ਯਾਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਹਿ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵਂ, ਗੁਣਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤੁ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਮ੍ . ਤਤਃ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵੋਤ੍ਖਾਤਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਨ ਸ਼ਬ੍ਦਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਗੁਣਤ੍ਵਮ੍ . ਯਤ੍ਤੁ ਤਤ੍ਰ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਂ ਤਤ੍ਤਦਾਰਮ੍ਭਕ- ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਤਦ੍ਗੁਣਾਨਾਂ ਚ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦੀਨਾਮੇਵ, ਨ ਸ਼ਬ੍ਦਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੇਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਰਂ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਮ੍ . ਨ ਚ ਪੁਦ੍ਗਲ- ਗਾਥਾਕਥਿਤਕ੍ਰਮੇਣ ਪਰਮਾਣੁਲਕ੍ਸ਼ਣਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਾਦੇਃ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਸ੍ਕਨ੍ਧਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਥੂਲਸ੍ਵਰੂਪਪਰ੍ਯਨ੍ਤਸ੍ਯ ਚ . ਤਥਾਹਿ — ਯਥਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸਰ੍ਵਜੀਵੇਸ਼ੁ ਸਾਧਾਰਣਂ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸਰ੍ਵਪੁਦ੍ਗਲੇਸ਼ੁ ਸਾਧਾਰਣਮ੍ . ਯਥੈਵ ਚਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵੇਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ- ਵਿਸ਼ਯਮਨੁਮਾਨਗਮ੍ਯਮਾਗਮਗਮ੍ਯਂ ਚ, ਤਥਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਮਪ੍ਯਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ਯਮਨੁਮਾਨ- ਗਮ੍ਯਮਾਗਮਗਮ੍ਯਂ ਚ . ਯਥਾ ਵਾਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯ ਸਂਸਾਰਿਜੀਵੇ ਰਾਗਾਦਿਸ੍ਨੇਹਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਦਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਦ੍ਵਿ -ਅਣੁਕਾਦਿਬਨ੍ਧਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਮ੍ . ਯਥਾ ਵਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯ ਰਾਗਾਦਿਸ੍ਨੇਹਰਹਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਧ੍ਯਾਨੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਗੁਣਾਭਾਵੇ ਬਨ੍ਧਨੇਸਤਿ ਪਰਮਾਣੁਪੁਦ੍ਗਲਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਮਿਤਿ . ਸਦ੍ਦੋ ਸੋ ਪੋਗ੍ਗਲੋ ਯਸ੍ਤੁ ਸ਼ਬ੍ਦਃ ਸ
ਯਦਿ ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ (ਪਰ੍ਯਾਯ ਨ ਮਾਨਕਰ) ਗੁਣ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਤੋ ਵਹ ਕ੍ਯੋਂ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ : —
ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਸ਼ਬ੍ਦ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣ -ਗੁਣੀਮੇਂ ਅਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ (ਗੁਣ -ਗੁਣੀ) ੧ਏਕ ਵੇਦਨਸੇ ਵੇਦ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਭੀ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤਪਨਾ ਆ ਜਾਯਗਾ .
(ਦੂਸਰੇ, ਸ਼ਬ੍ਦਮੇਂ) ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਦ੍ਵਾਰਾ ਗੁਣਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਉਤ੍ਥਾਪਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦ ਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਪਨਾ (ਅਨਿਤ੍ਯਪਨਾ) ਹੈ, ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਨਿਤ੍ਯਪਨਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ (ਸ਼ਬ੍ਦਮੇਂ) ਅਨਿਤ੍ਯਪਨੇਸੇ ਨਿਤ੍ਯਪਨੇਕੇ ਉਤ੍ਥਾਪਿਤ ਹੋਨੇਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼ਬ੍ਦ ਕਭੀ- ਕਭੀ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਨਿਤ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ) ਸ਼ਬ੍ਦ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਜੋ ਵਹਾਁ ਨਿਤ੍ਯਪਨਾ ਹੈ ਵਹ ਉਸੇ (ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਔਰ ਉਨਕੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਕ ਗੁਣੋਂਕਾ ਹੀ ਹੈ, ਸ਼ਬ੍ਦਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਹੀਂ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .
੧. ਏਕ ਵੇਦਨਸੇ ਵੇਦ੍ਯ = ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ (ਨੈਯਾਯਿਕ ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾ ਗੁਣ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਹ ਮਾਨ੍ਯਤਾ ਅਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ . ਗੁਣ -ਗੁਣੀਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਜਿਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੇ ਗੁਣ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸੀਸੇ ਗੁਣੀ -ਭੀ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ . ਸ਼ਬ੍ਦ ਕਰ੍ਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੇ ਜਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਕਾਸ਼ ਭੀ ਕਰ੍ਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਹ ਤੋ ਕਿਸੀ ਭੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਸ਼ਬ੍ਦ ਆਕਾਸ਼ਾਦਿ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ .)