ਸੂਤ੍ਰਯਿਸ਼੍ਯਤੇ ਹਿ ਸ੍ਵਯਮਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਮੇਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯਤ੍ਵਮਿਤਿ . ਇਹ ਤੁ ਯਥਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਸ੍ਤਥਾ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਿਤਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਕਾਰੈਕਤ੍ਵਮਾਸੂਤ੍ਰ੍ਯਤੇ . ਤਤੋ ਯਥੈਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯੇਨਾਂਸ਼ੇਨ ਗਣ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯਾਨਨ੍ਤਾਂਸ਼ਤ੍ਵਾਦਨਨ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਤਥੈਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯੇਨਾਂਸ਼ੇਨ ਗਣ੍ਯਮਾਨਾਨਾਂ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੈਕ- ਜੀਵਾਨਾਮਸਂਖ੍ਯੇਯਾਂਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਮਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮ੍ . ਯਥਾ ਚਾਵਸ੍ਥਿਤਪ੍ਰਮਾਣਯੋਰ੍ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਯੋਸ੍ਤਥਾ ਸਂਵਰ੍ਤਵਿਸ੍ਤਾਰਾਭ੍ਯਾਮਨਵਸ੍ਥਿਤਪ੍ਰਮਾਣਸ੍ਯਾਪਿ ਸ਼ੁਸ਼੍ਕਾਰ੍ਦ੍ਰਤ੍ਵਾਭ੍ਯਾਂ ਚਰ੍ਮਣ ਇਵ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸ੍ਵਾਂਸ਼ਾਲ੍ਪ- ਬਹੁਤ੍ਵਾਭਾਵਾਦਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮੇਵ . ਅਮੂਰ੍ਤਸਂਵਰ੍ਤਵਿਸ੍ਤਾਰਸਿਦ੍ਧਿਸ਼੍ਚ ਸ੍ਥੂਲਕ੍ਰੁਸ਼ਸ਼ਿਸ਼ੁਕੁਮਾਰਸ਼ਰੀਰਵ੍ਯਾਪਿ- ਤ੍ਵਾਦਸ੍ਤਿ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਸਾਧ੍ਯੈਵ . ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣੈਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਦਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇ ਯਥੋਦਿਤੇ ਸਤ੍ਯਪਿ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰ੍ਭਣਿਤਾ . ਪਰਮਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਤਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋ ਭਵਤਿ . ਤਦਗ੍ਰੇ ਵਿਸ੍ਤਰੇਣ ਕਥਯਤਿ ਇਹ ਤੁ ਸੂਚਿਤਮੇਵ ..੧੩੭.. ਏਵਂ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲੇ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾਦਿਪ੍ਰਦੇਸ਼ਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਯਤਿ — ਸਮਓ ਸਮਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਯਃ ਕਾਲਾਣੁਃ . ਦੁ ਪੁਨਃ . ਸ ਚ ਕਥਂਭੂਤਃ .
ਟੀਕਾ : — (ਭਗਵਤ੍ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯ) ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ (੧੪੦ ਵੇਂ) ਸੂਤ੍ਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹੇਂਗੇ ਕਿ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਏਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਏਕ ਪਰਮਾਣੁਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨਾ ਵਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ); ਔਰ ਯਹਾਁ (ਇਸ ਸੂਤ੍ਰ ਯਾ ਗਾਥਾਮੇਂ) ‘ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈਂ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈਂ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਕੀ ਏਕਪ੍ਰਕਾਰਤਾ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ .
ਇਸਲਿਯੇ, ਜੈਸੇ ਏਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯ (-ਏਕ ਪਰਮਾਣੁਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋ ਐਸੇ) ਅਂਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗਿਨੇ ਜਾਨੇ ਪਰ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਅਨਨ੍ਤ ਅਂਸ਼ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕਾਸ਼ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ( – ਏਕ ਪਰਮਾਣੁਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਅਂਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗਿਨੇ ਜਾਨੇ ਪਰ ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਏਕ ਜੀਵਕੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਅਂਸ਼ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ – ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ੧ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਪ੍ਰਮਾਣਵਾਲੇ ਧਰ੍ਮ ਤਥਾ ਅਧਰ੍ਮ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਂਕੋਚਵਿਸ੍ਤਾਰਕੇ ਕਾਰਣ ੨ਅਨਵਸ੍ਥਿਤ ਪ੍ਰਮਾਣਵਾਲੇ ਜੀਵਕੇ — ਸੂਖੇ -ਗੀਲੇ ਚਮੜੇਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਨਿਜ ਅਂਸ਼ੋਂਕਾ ਅਲ੍ਪਬਹੁਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਇਸਲਿਯੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀਪਨਾ ਹੀ ਹੈ . (ਯਹਾਁ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮੂਰ੍ਤ ਐਸੇ ਜੀਵਕਾ ਸਂਕੋਚਵਿਸ੍ਤਾਰ ਕੈਸੇ ਸਂਭਵ ਹੈ ? ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ) ਅਮੂਰ੍ਤਕੇ ਸਂਕੋਚਵਿਸ੍ਤਾਰਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਤੋ ਅਪਨੇ ਅਨੁਭਵਸੇ ਹੀ ਸਾਧ੍ਯ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (ਸਬਕੋ ਸ੍ਵਾਨੁਭਵਸੇ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਹੈ ਕਿ) ਜੀਵ ਸ੍ਥੂਲ ਤਥਾ ਕ੍ਰੁਸ਼ ਸ਼ਰੀਰਮੇਂ, ਤਥਾ ਬਾਲਕ ਔਰ ਕੁਮਾਰਕੇ ਸ਼ਰੀਰਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤਃ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਹੋਨੇਸੇ ਯਥੋਕ੍ਤ (ਪੂਰ੍ਵਕਥਿਤ) ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ
੧. ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਪ੍ਰਮਾਣ = ਨਿਯਤ ਪਰਿਮਾਣ, ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਮਾਪ; (ਧਰ੍ਮ ਤਥਾ ਅਧਰ੍ਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਮਾਪ ਲੋਕ ਜਿਤਨਾ ਨਿਯਤ ਹੈ .)
੨. ਅਨਵਸ੍ਥਿਤ = ਅਨਿਯਤ; ਅਨਿਸ਼੍ਚਿਤ; (ਸੂਖੇ -ਗੀਲੇ ਚਰ੍ਮਕੀ ਭਾਁਤਿ ਜੀਵ ਪਰਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਸਂਕੋਚ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਮਾਪਵਾਲਾ ਹੈ . ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਜੈਸੇ ਚਮੜੇਕੇ ਨਿਜ -ਅਂਸ਼ ਕਮ -ਬਢ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੇ ਨਿਜ -ਅਂਸ਼ ਕਮ -ਬਢ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ; ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸਦਾ ਨਿਯਤ ਅਸਂਖ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੀ ਹੈ .)