ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਏਵ ਸਮਯੋ, ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਤਸ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯੇਵ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣਾਪ੍ਯ- ਨੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ, ਯਤਸ੍ਤਸ੍ਯ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਾਸਂਖ੍ਯੇਯਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਪਿ ਪਰਸ੍ਪਰਸਂਪਰ੍ਕਾ- ਸਂਭਵਾਦੇਕੈਕਮਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਤਸ੍ਥੁਸ਼ਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਸ੍ਯ ਪਰਮਾਣੋਸ੍ਤਦਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਤਮੇਕਮਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ਮਨ੍ਦਗਤ੍ਯਾ ਵ੍ਯਤਿਪਤਤ ਏਵ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ ..੧੩੮..
ਅਥ ਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੌ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਪਰਸ੍ਪਰਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤਿ ਤਥਾਵਿਧਬਨ੍ਧਾਭਾਵਾਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯੇਣਾਪਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ — ਯਸ੍ਮਾਤ੍ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੋਰੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼- ਗਮਨਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਸਹਕਾਰਿਤ੍ਵਂ ਕ ਰੋਤਿ ਨ ਚਾਧਿਕਂ ਤਸ੍ਮਾਦੇਵ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਸੋਪ੍ਯੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਇਤਿ ..੧੩੮.. ਅਥ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਵਦਿਵਦਦੋ ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਦਿਤ-
ਟੀਕਾ : — ਕਾਲ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਹੋਨੇਸੇ, ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੀ ਹੈ . ਔਰ ਉਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਭੀ ਅਨੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨ੍ਤਰਕੇ ਬਿਨਾ ੧ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰਰੂਪ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪਰਸ੍ਪਰ ਸਂਪਰ੍ਕ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ -ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਤਭੀ ਹੋਤੀ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਾਲਾਣੁਕੀ ਪਰਿਣਤਿ ਤਭੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ) ਕਿ ਜਬ ੨ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਪਰਮਾਣੁ ਉਸ (ਕਾਲਾਣੁ) ਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ ਮਨ੍ਦਗਤਿਸੇ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਤਾ ਹੋ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈਂ . ਏਕ -ਏਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮੇਂ ਏਕ -ਏਕ ਕਾਲਾਣੁ ਰਹਾ ਹੁਆ ਹੈ . ਵੇ ਕਾਲਾਣੁ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧ -ਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਰਤ੍ਨੋਂਕੀ ਰਾਸ਼ਿਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪ੍ਰੁਥਕ੍- ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ; ਪੁਦ੍ਗਲ -ਪਰਮਾਣੁਓਂਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪਰਸ੍ਪਰ ਮਿਲਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ .
ਜਬ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੁ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਏਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ ਮਨ੍ਦ ਗਤਿਸੇ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਏਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸੇ ਦੂਸਰੇ ਅਨਨ੍ਤਰ -ਨਿਕਟਤਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪਰ ਮਨ੍ਦ ਗਤਿਸੇ ਜਾਤਾ ਹੈ ) ਤਬ ਉਸ (ਉਲ੍ਲਂਘਿਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ) ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਕਾਲਾਣੁ ਉਸਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਰੂਪਸੇ ਰਹਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਕਾਲਾਣੁ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੁਕੇ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤਕਕੇ ਗਮਨ ਪਰ੍ਯਂਤ ਹੀ ਸਹਕਾਰੀਰੂਪਸੇ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਅਧਿਕ ਨਹੀਂ; ਇਸਸੇ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਭੀ ਅਨੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੧੩੮..
ਅਬ, ਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : – ਪ੍ਰ. ੩੫
੧. ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰ = ਵਿਸ੍ਤਾਰ . (ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਮੇਂ ਫੈ ਲੇ ਹੁਏ ਹੈਂ . ਉਨਕੇ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮੇਂ ਏਕ -ਏਕ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਰਹ ਰਹਾ ਹੈ .)
੨. ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ = ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ . (ਜਬ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਐਸਾ ਪਰਮਾਣੁ ਕਿਸੀ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ ਮਨ੍ਦਗਤਿਸੇ
ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰ ਰਹਾ ਹੋ ਤਭੀ ਉਸ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰਿਣਤਿ ਉਸਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਰੂਪਸੇ
ਵਰ੍ਤਤੀ ਹੈ .)