ਵ੍ਯਂਜਿਤਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵੇ ਯੋਰ੍ਥਃ ਤਤ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਏਵਮਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਾਵਿਧ੍ਵਸ੍ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯਃ, ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯ- ਸਮਯਃ . ਅਨਂਸ਼ਃ ਸਮਯੋਯਮਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸ੍ਯਾਨਂਸ਼ਤ੍ਵਾਨ੍ਯਥਾਨੁਪਪਤ੍ਤੇਃ . ਨ ਚੈਕਸਮਯੇਨ ਪਰਮਾਣੋਰਾ- ਲੋਕਾਨ੍ਤਗਮਨੇਪਿ ਸਮਯਸ੍ਯ ਸਾਂਸ਼ਤ੍ਵਂ, ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਗਤਿਪਰਿਣਾਮਾਦ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਵਗਾਹਪਰਿਣਾਮਵਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਵਗਾਹਪਰਿਣਾਮਾਦੇਕਪਰਮਾਣੁਪਰਿਮਾਣੋਨਨ੍ਤਪਰਮਾਣੁਸ੍ਕਨ੍ਧਃ ਪਰਮਾਣੋਰਨਂਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ਪੁਨਰਪ੍ਯਨਨ੍ਤਾਂਸ਼ਤ੍ਵਂ ਨ ਸਾਧਯਤਿ, ਤਥਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਗਤਿਪਰਿਣਾਮਾਦੇਕਕਾਲਾਣੁਵ੍ਯਾਪ੍ਤੈਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਤਿ- ਸਂਖ੍ਯੇਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਾਨਨ੍ਤਸਮਯੋ ਭਵਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੀ . ਯਸ੍ਤੁ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਃ ਸ ਤ੍ਰਿਕਾਲਸ੍ਥਾਯਿਤ੍ਵੇਨ ਨਿਤ੍ਯ ਇਤਿ . ਏਵਂ ਕਾਲਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ .. ਅਥਵਾਨੇਨ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਸਮਯਰੂਪਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰਿਯਤੇ . ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਤੁ ‘ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਦ੍ਧਂਸੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣਾਗ੍ਰੇ ਕਰੋਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਸਮਓ ਪਰਮਾਰ੍ਥਕਾਲਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਸਮਯਃ . ਅਵਪ੍ਪਦੇਸੋ ਅਪਗਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾਦਿਪ੍ਰਦੇਸ਼ਰਹਿਤੋ ਨਿਰਂਸ਼ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਕਥਂ ਨਿਰਂਸ਼ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ . ਪਦੇਸਮੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਵਿਯਜਾਦਸ੍ਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਯੋਸੌ ਪਰਮਾਣੁਃ ਵਦਿਵਾਦਾਦੋ ਵਟ੍ਟਦਿ ਵ੍ਯਤਿਪਾਤਾਤ੍ ਮਨ੍ਦਗਤਿ- ਗਮਨਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍ਸ ਪਰਮਾਣੁਸ੍ਤਾਵਦ੍ਗਮਨਰੂਪੇਣ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਕਂ ਪ੍ਰਤਿ . ਪਦੇਸਮਾਗਾਸਦਵਿਯਸ੍ਸ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤੈ- ਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ਪ੍ਰਤਿ . ਇਤਿ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ . ਵਦਿਵਦਦੋ ਤਂ ਦੇਸਂ ਸ ਪਰਮਾਣੁਸ੍ਤਮਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ਯਦਾ ਵ੍ਯਤਿਪਤਿਤੋਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤੋ ਭਵਤਿ ਤਸ੍ਸਮ ਸਮਓ ਤੇਨ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੁਮਨ੍ਦਗਤਿਗਮਨੇਨ ਸਮਃ ਸਮਾਨਃ ਸਮਯੋ ਭਵਤੀਤਿ ਨਿਰਂਸ਼ਤ੍ਵਮਿਤਿ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯੋ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਃ . ਇਦਾਨੀਂ ਪੂਰ੍ਵਾਪਰਸਮਯੌ ਕਥਯਤਿ — ਤਦੋ ਪਰੋ ਪੁਵ੍ਵੋ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯਾਤ੍ਪਰੋ ਭਾਵੀ ਕੋਪਿ ਸਮਯੋ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਪੂਰ੍ਵਮਪਿ ਕੋਪਿ ਗਤਃ ਅਤ੍ਥੋ ਜੋ ਏਵਂ ਯਃ ਸਮਯਤ੍ਰਯਰੂਪੋਰ੍ਥਃ ਸੋ ਕਾਲੋ ਸੋਤੀਤਾਨਾਗਤਵਰ੍ਤਮਾਨਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰਿਵਿਧਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲੋ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸਮਓ ਉਪ੍ਪਣ੍ਣਪਦ੍ਧਂਸੀ ਤੇਸ਼ੁ ਤ੍ਰਿਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ ਯੋਸੌ ਵਰ੍ਤਮਾਨਃ ਸ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੀ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤੌ ਤੁ ਸਂਖ੍ਯੇਯਾਸਂਖ੍ਯੇ- ਜਿਸਕਾ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਪਦਾਰ੍ਥ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯ (ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ -ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੈ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਧ੍ਵਂਸੀ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਸਮਯ’ ਪਰ੍ਯਾਯ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ- ਵਿਨਾਸ਼ਵਾਲੀ ਹੈ .) ਯਹ ‘ਸਮਯ’ ਨਿਰਂਸ਼ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਨਿਰਂਸ਼ਤ੍ਵ ਨ ਬਨੇ .
ਔਰ ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਪਰਮਾਣੁ ਲੋਕਕੇ ਅਨ੍ਤ ਤਕ ਜਾਤਾ ਹੈ ਫਿ ਰ ਭੀ ‘ਸਮਯ’ ਕੇ ਅਂਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜੈਸੇ (ਪਰਮਾਣੁਕੇ ) ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (ਖਾਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ) ਅਵਗਾਹਪਰਿਣਾਮ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਪਰਮਾਣੁਕੇ) ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸੇ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : — ਜੈਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਅਵਗਾਹਪਰਿਣਾਮਕੇ ਕਾਰਣ ਏਕ ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਪਰਿਮਾਣਕੇ ਬਰਾਬਰ ਅਨਨ੍ਤ ਪਰਮਾਣੁਓਂਕਾ ਸ੍ਕਂਧ ਬਨਤਾ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਵਹ ਸ੍ਕਂਧ ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਅਨਨ੍ਤ ਅਂਸ਼ੋਂਕੋ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਮਾਣੁ ਨਿਰਂਸ਼ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੈਸੇ ਏਕ ਕਾਲਾਣੁਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੇ ਅਤਿਕ੍ਰਮਣਕੇ ਮਾਪਕੇ ਬਰਾਬਰ ਏਕ ‘ਸਮਯ’ ਮੇਂ ਪਰਮਾਣੁ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕੇ ਕਾਰਣ ਲੋਕਕੇ ਏਕ ਛੋਰਸੇ ਦੂਸਰੇ ਛੋਰ ਤਕ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ (ਉਸ ਪਰਮਾਣੁਕੇ