ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਦ੍ਧਂਸੋ ਵਿਜ੍ਜਦਿ ਜਦਿ ਜਸ੍ਸ ਏਗਸਮਯਮ੍ਹਿ .
ਸਮਯੋ ਹਿ ਸਮਯਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ਃ . ਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਕਸ੍ਯਾਪ੍ਯਵਸ਼੍ਯਮੁਤ੍ਪਾਦਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੌ ਸਂਭਵਤਃ, ਪਰਮਾਣੋਰ੍ਵ੍ਯਤਿਪਾਤੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵੇਨ ਕਾਰਣਪੂਰ੍ਵਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤੌ ਯਦਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ਸ੍ਯੈਵ, ਕਿਂ ਯੌਗਪਦ੍ਯੇਨ ਕਿਂ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੪੧.. ਏਵਂ ਸਪ੍ਤਮਸ੍ਥਲੇ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਸਮਯਸਨ੍ਤਾਨਰੂਪਸ੍ਯੋਰ੍ਧ੍ਵ- ਪ੍ਰਚਯਸ੍ਯਾਨ੍ਵਯਿਰੂਪੇਣਾਧਾਰਭੂਤਂ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਯਤਿ – ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਦ੍ਧਂਸੋ ਵਿਜ੍ਜਦਿ ਜਦਿ ਉਤ੍ਪਾਦਃ ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੋ ਵਿਦ੍ਯਤੇ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ . ਕਸ੍ਯ . ਜਸ੍ਸ ਯਸ੍ਯ ਕਾਲਾਣੋਃ . ਕ੍ਵ . ਏਗਸਮਯਮ੍ਹਿ ਏਕਸਮਯੇ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯੇ . ਸਮਯਸ੍ਸ ਸਮਯੋਤ੍ਪਾਦਕਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਯਃ ਕਾਲਾਣੁਸ੍ਤਸ੍ਯ . ਸੋ ਵਿ ਸਮਓ ਸੋਪਿ ਕਾਲਾਣੁਃ ਸਭਾਵਸਮਵਟ੍ਠਿਦੋ ਹਵਦਿ ਸ੍ਵਭਾਵਸਮਵਸ੍ਥਿਤੋ ਭਵਤਿ . ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਮੁਤ੍ਪਾਦਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਦ੍ਵਯਂ ਤਦਾਧਾਰਭੂਤਂ ਕਾਲਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਿਤਿ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ਯਸ੍ਯ ਸਮਯਸ੍ਯ ] ਯਦਿ ਕਾਲਕਾ [ਏਕ ਸਮਯੇ ] ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ [ਉਤ੍ਪਾਦਃ ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵਿਨਾਸ਼ [ਵਿਦ੍ਯਤੇ ] ਪਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ਅਪਿ ਸਮਯਃ ] ਤੋ ਵਹ ਭੀ ਕਾਲ [ਸ੍ਵਭਾਵਸਮਵਸ੍ਥਿਤਃ ] ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਧ੍ਰੁਵ [ਭਵਤਿ ] (ਸਿਦ੍ਧ) ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਸਮਯ ਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥਕਾ ੧ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ ਹੈ; ਉਸਮੇਂ (-ਉਸ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ਮੇਂ) ਕਿਸੀਕੇ ਭੀ ਅਵਸ਼੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ ਤਥਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਸਂਭਵਿਤ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਅਤਿਕ੍ਰਮਣਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਸਮਯਰੂਪੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਕਾਰਣਪੂਰ੍ਵਕ ਹੈ . (ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਮਂਦਗਤਿਸੇ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਨਾ ਵਹ ਕਾਰਣ ਹੈ ਔਰ ਸਮਯਰੂਪੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ ਉਸ ਕਾਰਣਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਮੇਂ ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਤਥਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਤੇ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .) ..੧੪੨..
(‘ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਨੇਕੀ ਕ੍ਯਾ ਆਵਸ਼੍ਯਕਤਾ ਹੈ ? ਉਸਕੇ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਉਸ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ਕੋ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਤੇ ਮਾਨ ਲੇਂ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਹੈ ?’ ਇਸ ਤਰ੍ਕਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ — )
ਯਦਿ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵਿਨਾਸ਼ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ਕੇ ਹੀ ਮਾਨੇ ਜਾਯੇਂ ਤੋ, (ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ) (੧) ਵੇ
ਜੋ ਕਾਲ਼ਨੇ, ਤੋ ਕਾਲ਼ ਤੇਹ ਸ੍ਵਭਾਵ – ਸਮਵਸ੍ਥਿਤ ਛੇ. ੧੪੨.
੧. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਂਸ਼ = ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਅਂਸ਼; ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਤਿਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਪਰਿਣਤਿ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯ .