ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਹਿ ਤਾਵਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਕ੍ਯਾਤ੍ਮਿਕਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ . ਨ ਖਲੁ ਸਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਨ੍ਤਰੇਣ ਸੂਤ੍ਰ੍ਯਮਾਣਾ ਕਾਲਸ੍ਯ ਸਂਭਵਤਿ, ਯਤਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭਾਵੇ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਦਭਾਵਃ . ਸ ਤੁ ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਏਵ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਂਜ੍ਞਾਯਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰੇਵ ਕੇਵਲਾ ਕਾਲੋ ਭਵਿਤੁਮਰ੍ਹਤਿ, ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰ੍ਹਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਨ੍ਤਮਨ੍ਤਰੇਣਾਨੁਪਪਤ੍ਤੇਃ . ਉਪਪਤ੍ਤੌ ਵਾ ਕਥਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਕ੍ਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਮ੍ . ਅਨਾਦ੍ਯਨ੍ਤ- ਨਿਰਨ੍ਤਰਾਨੇਕਾਂਸ਼ਵਸ਼ੀਕ੍ਰੁਤੈਕਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵੇਨ ਪੂਰ੍ਵਪੂਰ੍ਵਾਂਸ਼ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਾਦੁਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰਾਂਸ਼ੋਤ੍ਪਾਦਾਦੇਕਾਤ੍ਮਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍; ਨੈਵਮ੍ . ਯਸ੍ਮਿਨ੍ਨਂਸ਼ੇ ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੋ ਯਸ੍ਮਿਂਸ਼੍ਚੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਤਯੋਃ ਸਹਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਭਾਵਾਤ੍ ਕੁਤਸ੍ਤ੍ਯਮੈਕ੍ਯਮ੍ . ਤਥਾ ਪ੍ਰਧ੍ਵਸ੍ਤਾਂਸ਼ਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਥਾਸ੍ਤਮਿਤਤ੍ਵਾਦੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਂਸ਼ਸ੍ਯ ਵਾਸਮ੍ਭਵਿਤਾਤ੍ਮਲਾਭਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸੋਤ੍ਪਾਦੈਕ੍ਯ- ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨ ਕਾਲਸ੍ਯੈਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਸਾਧਯਤਿ — ਜਸ੍ਸ ਣ ਸਂਤਿ ਯਸ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਨ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਕੇ . ਪਦੇਸਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਃ . ਪਦੇਸਮੇਤ੍ਤਂ ਤੁ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਮੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪ੍ਰਮਾਣਂ ਪੁਨਸ੍ਤਦ੍ਵਸ੍ਤੁ ਤਚ੍ਚਦੋ ਣਾਦੁਂ ਤਤ੍ਤ੍ਵਤਃ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤੋ ਜ੍ਞਾਤੁਂ ਸ਼ਕ੍ਯਤੇ . ਸੁਣ੍ਣਂ ਜਾਣ ਤਮਤ੍ਥਂ ਯਸ੍ਯੈਕੋਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਮਰ੍ਥਂ ਪਦਾਰ੍ਥਂ ਸ਼ੂਨ੍ਯਂ
ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਐਕ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੈ . ਵਹ (ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨਤਾ) ਕਾਲਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਿਨਾ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਯਹ ਕਥਨ ਸਂਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਵਹ ਤੋ ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਨਾਮਕ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤ ਹੈ — ਅਨ੍ਯ ਹੈ .
ਔਰ (ਯਦਿ ਯਹਾਁ ਯਹ ਤਰ੍ਕ ਕਿਯਾ ਜਾਯ ਕਿ ‘ਮਾਤ੍ਰ ਸਮਯਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੀ ਮਾਨਨੀ ਚਾਹਿਯੇ; ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ ਕਾਲਾਣੁ ਪਦਾਰ੍ਥਕੀ ਕ੍ਯਾ ਆਵਸ਼੍ਯਕਤਾ ਹੈ ?’ ਤੋ ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ) ਮਾਤ੍ਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ (ਸਮਯਰੂਪ ਪਰਿਣਤਿ) ਹੀ ਕਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ . ਯਦਿ ਯਹ ਕਹਾ ਜਾਯ ਕਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ ਕੇ ਬਿਨਾ ਭੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ ਤੋ, (ਪੂਛਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਤੋ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ – ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਏਕਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਯੇ;) ਅਕੇਲੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ – ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਏਕਤਾਰੂਪ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ ? ਯਦਿ ਯਹ ਕਹਾ ਜਾਯ ਕਿ — ‘ਅਨਾਦਿ – ਅਨਨ੍ਤ, ਅਨਨ੍ਤਰ ( – ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨ੍ਤਰ ਹੁਏ ਬਿਨਾ ਏਕਕੇ ਬਾਦ ਏਕ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ) ਅਨੇਕ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਕਾਰਣ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਥਾ ਏਕਾਤ੍ਮਕਤਾਰੂਪ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਰਹਤਾ ਹੈ, — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਮਾਤ੍ਰ (ਅਕੇਲੀ) ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਭੀ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ – ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਏਕਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ’ ਤੋ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸ ਅਕੇਲੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮੇਂ ਤੋ) ਜਿਸ ਅਂਸ਼ਮੇਂ ਨਾਸ਼ ਹੈ ਔਰ ਜਿਸ ਅਂਸ਼ਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ ਵੇ ਦੋ ਅਂਸ਼ ਏਕ ਸਾਥ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਇਸਲਿਯੇ (ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਯਯਕਾ) ਐਕ੍ਯ ਕਹਾਁਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਤਥਾ ਨਸ਼੍ਟ ਅਂਸ਼ਕੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਸ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਅਂਸ਼ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨ ਹੋਨੇਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੁਆ ਹੈ
੧ਏਕਾਤ੍ਮਕਤਾ ਹੋਤੀ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ, ਪੂਰ੍ਵ – ਪੂਰ੍ਵਕੇ ਅਂਸ਼ੋਂਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ – ਉਤ੍ਤਰਕੇ ਅਂਸ਼ੋਂਕਾ
੧. ਏਕਾਤ੍ਮਕਤਾ = ਏਕਸ੍ਵਰੂਪਤਾ (ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਬਿਨਾ ਭੀ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਕਾਲ ਤਕ ਸਮਯ ਏਕਕੇ ਬਾਦ
ਏਕ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨ੍ਤਰਕੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਏਕਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪ ਬਨ ਜਾਨੇਸੇ ਉਸਮੇਂ ਏਕਰੂਪਤ੍ਵ ਆਤਾ
ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ਂਕਾਕਾਰਕਾ ਤਰ੍ਕ ਹੈ .)