ਵਰ੍ਤਿਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮੇਵ ਕੁਤਸ੍ਤ੍ਯਮ੍ . ਏਵਂ ਸਤਿ ਨਸ਼੍ਯਤਿ ਤ੍ਰੈਲਕ੍ਸ਼ਣ੍ਯਂ, ਉਲ੍ਲਸਤਿ ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗਃ, ਅਸ੍ਤਮੁਪੈਤਿ ਨਿਤ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਉਦੀਯਨ੍ਤੇ ਕ੍ਸ਼ਣਕ੍ਸ਼ਯਿਣੋ ਭਾਵਾਃ . ਤਤਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਪ੍ਲਵਭਯਾਤ੍ਕਸ਼੍ਚਿਦਵਸ਼੍ਯਮਾਸ਼੍ਰਯਭੂਤੋ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ- ਮਾਨਨੁਸਰ੍ਤਵ੍ਯਃ . ਸ ਤੁ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਏਵਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸ੍ਯਾਨ੍ਵਯਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਨੁਵਿਧਾਯਿਤ੍ਵਾਸਿਦ੍ਧੇਃ . ਏਵਂ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇ ਹਿ ਕਾਲਸ੍ਯ ਕੁਤ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਬਨ੍ਧਨਂ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਨਾਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯੇਤ . ਪਰ੍ਯਾਯ- ਸਮਯਾਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧੇਃ . ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਂ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯਮਤਿਕ੍ਰਾਮਤਃ ਪਰਮਾਣੋਃ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯਃ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਯਤਿ . ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇ ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯਸ੍ਯ ਕੁਤਸ੍ਤ੍ਯਾ ਤਤ੍ਸਿਦ੍ਧਿਃ . ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯਾ- ਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਪਿ ਤਸ੍ਯੈਕਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਤਿਕ੍ਰਾਮਤਃ ਪਰਮਾਣੋਸ੍ਤਤ੍ਸਿਦ੍ਧਿਰਿਤਿ ਚੇਨ੍ਨੈਵਂ; ਏਕਦੇਸ਼ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਃ ਜਾਨੀਹਿ ਹੇ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ . ਕਸ੍ਮਾਚ੍ਛੂਨ੍ਯਮਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਅਤ੍ਥਂਤਰਭੂਦਂ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭਾਵੇ ਸਤ੍ਯਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤਂ ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ . ਕਸ੍ਯਾਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਮ੍ . ਅਤ੍ਥੀਦੋ ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਸਤ੍ਤਾਯਾ ਇਤਿ . ਤਥਾਹਿ – ਕਾਲ- ਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਤਾਵਤ੍ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਦਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਵਿਦ੍ਯਤੇ; ਤਚ੍ਚਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ਵਿਨਾ ਨ ਇਸਲਿਯੇ) ਨਾਸ਼ ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦਕੀ ਏਕਤਾਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਕਹਾਁਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਐਸਾ ਹੋਨੇਪਰ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤਾ (ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤਾ) ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗ (ਬੌਦ੍ਧਸਮ੍ਮਤ ਕ੍ਸ਼ਣਵਿਨਾਸ਼) ਉਲ੍ਲਸਿਤ ਹੋ ਉਠਤਾ ਹੈ, ਨਿਤ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਸ੍ਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕ੍ਸ਼ਣਵਿਧ੍ਵਂਸੀ ਭਾਵ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਹੈ . ਵਹ ਤੋ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੀ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ ), ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੇ ਅਨ੍ਵਯ ਤਥਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਕਾ ਅਨੁਵਿਧਾਯਿਤ੍ਵ ਅਸਿਦ੍ਧ ਹੈ . (ਜੋ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਅਨ੍ਵਯ ਤਥਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕਾ ਅਨੁਸਰਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸਮੇਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਤਥਾ ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੇ .)
(ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ : — ) ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਲ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ ਤੋ ਉਸਕੇ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ ਤੁਲ੍ਯ ਅਸਂਖ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕ੍ਯੋਂ ਨ ਮਾਨਨੇ ਚਾਹਿਯੇ ?
(ਉਤ੍ਤਰ : — ) ਐਸਾ ਹੋ ਤੋ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਸਂਖ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਮਾਨਨਾ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਨੇ ਪਰ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ – ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਕਾਲਾਣੁਸੇ ਨਿਕਟਕੇ ਦੂਸਰੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਕਾਲਾਣੁ ਤਕ ਮਂਦਗਤਿਸੇ ਗਮਨ ਕਰਨੇ ਪਰ) ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯ ਅਸਂਖ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੋ ਤੋ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਕਹਾਁਸੇ ਹੋਗੀ ?
‘ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ ਜਿਤਨੇ ਅਸਂਖ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲਾ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋ ਤੋ ਭੀ ਪਰਮਾਣੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਸਕਾ ਏਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਉਲ੍ਲਂਘਿਤ ਹੋਨੇਪਰ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮਯਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋ’ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਯ ਤੋ ਯਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ (ਉਸਮੇਂ ਦੋ ਦੋਸ਼ ਆਤੇ ਹੈਂ ) : —
੨੮੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧ਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਪ੍ਲਵਕੇ ਭਯਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਕੋਈ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ੍ ਢੂਁਢਨਾ – ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਯੋਗ੍ਯ
੧. ਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਪ੍ਲਵ = ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਅਂਧਾਧੁਨ੍ਧੀ .