ਵਨ੍ਤਃ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਚ . ਅਸ੍ਤਿ ਚੇਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪੋ ਭਾਵੋ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇਪਿ ਚ . ਤਤੋਵਧਾਰ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਭਾਵਬਨ੍ਧੋ ਹੇਤੁਃ ..੧੭੮..
ਯਤੋ ਰਾਗਪਰਿਣਤ ਏਵਾਭਿਨਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਬਧ੍ਯਤੇ, ਨ ਵੈਰਾਗ੍ਯਪਰਿਣਤਃ; ਅਭਿਨਵੇਨ ਲਕ੍ਸ਼ਣਯੋਗਾਨੁਸਾਰੇਣ ਯਥਾਯੋਗ੍ਯਮ੍ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ਚਿਟ੍ਠਂਤਿ ਹਿ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਥਿਤਿਕਾਲਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਜਂਤਿ ਸ੍ਵਕੀਯੋਦਯਕਾਲਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਫਲਂ ਦਤ੍ਵਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਬਜ੍ਝਂਤਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪਮੋਕ੍ਸ਼ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਕਾਰਣਂ ਰਾਗਾਦਿਕਂ ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਪੁਨਰਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧ- ਰੂਪੇਣ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇ ਚ . ਅਤ ਏਤਦਾਯਾਤਂ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕਾਰਣਮਿਤਿ . ਅਥਵਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯ- ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ — ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਬਨ੍ਧਾਸ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਸ੍ਥਿਤਿਬਨ੍ਧਾਃ ਫਲਂ ਦਤ੍ਵਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤ੍ਯਨੁਭਾਗਬਨ੍ਧਾ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁ ਤਿਬਨ੍ਧਾ ਇਤਿ ..੧੭੮.. ਏਵਂ ਤ੍ਰਿਵਿਧਬਨ੍ਧਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪੋ ਭਾਵਬਨ੍ਧ ਏਵ ਬਨ੍ਧ ਇਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਰਤ੍ਤੋ ਬਂਧਦਿ ਕਮ੍ਮਂ ਰਕ੍ਤੋ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸਮੂਹ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਵਾਲੇ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਭੀ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਰਹਤੇ ਭੀ ਹੈਂ, ਔਰ ਜਾਤੇ ਭੀ ਹੈਂ; ਔਰ ਯਦਿ ਜੀਵਕੇ ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਭਾਵ ਹੋਂ ਤੋ ਬਂਧਤੇ ਭੀ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਂਧਕਾ ਹੇਤੁ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ ..੧੭੮..
ਅਬ, ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਰਾਗ ਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰ ਜੋ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ ਸੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕਾ ਹੇਤੁ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹੀ ਨਿਸ਼੍ਚਯਬਨ੍ਧ ਹੈ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਰਕ੍ਤਃ ] ਰਾਗੀ ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰ੍ਮ ਬਧ੍ਨਾਤਿ ] ਕਰ੍ਮ ਬਾਁਧਤਾ ਹੈ, [ਰਾਗਰਹਿਤਾਤ੍ਮਾ ] ਰਾਗਰਹਿਤ ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਮੁਚ੍ਯਤੇ ] ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਮੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; — [ਏਸ਼ਃ ] ਯਹ [ਜੀਵਾਨਾਂ ] ਜੀਵੋਂਕੇ [ਬਂਧਸਮਾਸਃ ] ਬਨ੍ਧਕਾ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਜਾਨੀਹਿ ] ਜਾਨੋ ..੧੭੯..
ਟੀਕਾ : — ਰਾਗਪਰਿਣਤ ਜੀਵ ਹੀ ਨਵੀਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਸੇ ਬਁਧਤਾ ਹੈ, ਵੈਰਾਗ੍ਯਪਰਿਣਤ ਨਹੀਂ ਬਁਧਤਾ;