ਯਤਃ ਸ਼ੇਸ਼ਸਮਸ੍ਤਚੇਤਨਾਚੇਤਨਵਸ੍ਤੁਸਮਵਾਯਸਂਬਨ੍ਧਨਿਰੁਤ੍ਸੁਕ ਤਯਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧ- ਸਮਵਾਯਸਂਬਨ੍ਧਮੇਕ ਮਾਤ੍ਮਾਨਮਾਭਿਮੁਖ੍ਯੇਨਾਵਲਮ੍ਬ੍ਯ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਤਂ ਵਿਨਾ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਧਾਰਯਤਿ, ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮੈਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਆਤ੍ਮਾ ਤ੍ਵਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਾਧਿਸ਼੍ਠਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਧਰ੍ਮਦ੍ਵਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨਮਨ੍ਯਧਰ੍ਮ- ਦ੍ਵਾਰੇਣਾਨ੍ਯਦਪਿ ਸ੍ਯਾਤ੍ .
ਕਿਂ ਚਾਨੇਕਾਨ੍ਤੋਤ੍ਰ ਬਲਵਾਨ੍ . ਏਕਾਨ੍ਤੇਨ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯਾ -ਭਾਵੋਚੇਤਨਤ੍ਵਮਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾਭਾਵਾਦਭਾਵੋ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਸਰ੍ਵਥਾਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਮਿਤਿ ਨਿਰਾਸ਼੍ਰਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯਾਭਾਵ ਆਤ੍ਮਨਃ ਸ਼ੇਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਾਭਾਵਸ੍ਤਦਵਿਨਾਭਾਵਿਨਸ੍ਤਸ੍ਯਾਪ੍ਯਭਾਵਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੨੭.. ਘਟਪਟਾਦੌ ਨ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਤਮ੍ਹਾ ਣਾਣਂ ਅਪ੍ਪਾ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਕਥਂਚਿਜ੍ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮੈਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਇਤਿ ਗਾਥਾਪਾਦਤ੍ਰਯੇਣ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਕਥਂਚਿਦਾਤ੍ਮਤ੍ਵਂ ਸ੍ਥਾਪਿਤਮ੍ . ਅਪ੍ਪਾ ਣਾਣਂ ਵ ਅਣ੍ਣਂ ਵਾ ਆਤ੍ਮਾ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਧਰ੍ਮਦ੍ਵਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ, ਸੁਖਵੀਰ੍ਯਾਦਿਧਰ੍ਮਦ੍ਵਾਰੇਣਾਨ੍ਯਦ੍ਵਾ ਨਿਯਮੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਯਦਿ ਪੁਨਰੇਕਾਨ੍ਤੇਨ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਭਣ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਮਾਤ੍ਰ ਏਵਾਤ੍ਮਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਃ ਸੁਖਾਦਿਧਰ੍ਮਾਣਾਮਵਕਾਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਤਥਾ ਸੁਖਵੀਰ੍ਯਾਦਿਧਰ੍ਮਸਮੂਹਾਭਾਵਾਦਾਤ੍ਮਾ- ਭਾਵਃ, ਆਤ੍ਮਨ ਆਧਾਰਭੂਤਸ੍ਯਾਭਾਵਾਦਾਧੇਯਭੂਤਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਸ੍ਯਾਪ੍ਯਭਾਵਃ, ਇਤ੍ਯੇਕਾਨ੍ਤੇ ਸਤਿ ਦ੍ਵਯੋਰਪ੍ਯਭਾਵਃ . ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਥਂਚਿਜ੍ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮਾ ਨ ਸਰ੍ਵਥੇਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ — ਆਤ੍ਮਾ ਵ੍ਯਾਪਕੋ ਜ੍ਞਾਨਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਂ ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਆਤ੍ਮਾ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਮਨ੍ਯਦ੍ਵਾ ਭਵਤੀਤਿ . ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਮ੍ — ‘ਵ੍ਯਾਪਕਂ ਤਦਤਨ੍ਨਿਸ਼੍ਠਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਂ
ਟੀਕਾ : — ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ ਚੇਤਨ ਤਥਾ ਅਚੇਤਨ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੇ ਸਾਥ ੧ਸਮਵਾਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਜਿਸਕੇ ਸਾਥ ਅਨਾਦਿ ਅਨਨ੍ਤ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧ ਸਮਵਾਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੈ ਐਸੇ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਤਿ ਨਿਕਟਤਯਾ (ਅਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਰੂਪਸੇ) ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਬਿਨਾ ਅਪਨਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਰਖ ਸਕਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ . ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਕਾ ਅਧਿਸ਼੍ਠਾਨ (-ਆਧਾਰ) ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨਧਰ੍ਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਧਰ੍ਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨ੍ਯ ਭੀ ਹੈ .
ਔਰ ਫਿ ਰ, ਇਸਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਝਨਾ ਕਿ) ਯਹਾਁ ਅਨੇਕਾਨ੍ਤ ਬਲਵਾਨ ਹੈ . ਯਦਿ ਯਹ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਕਿ ਏਕਾਨ੍ਤਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਤੋ, (ਜ੍ਞਾਨਗੁਣ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ) ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ, (ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ) ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਚੇਤਨਤਾ ਆ ਜਾਯੇਗੀ ਅਥਵਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ . ਯਦਿ ਯਹ ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਕਿ ਸਰ੍ਵਥਾ ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਤੋ, (ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਰੂਪ ਹੋ ਜਾਨੇਪਰ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਰਹਨੇਸੇ) ਨਿਰਾਸ਼੍ਰਯਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ ਅਥਵਾ (ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਰੂਪ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ) ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸ਼ੇਸ਼ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ( – ਸੁਖ, ਵੀਰ੍ਯਾਦਿ ਗੁਣੋਂਕਾ) ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ ਔਰ ਉਨਕੇ
੪੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਸਮਵਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ = ਜਹਾਁ ਗੁਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਵਹਾਁ ਗੁਣੀ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਹਾਁ ਗੁਣੀ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹਾਁ ਗੁਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਜਹਾਁ