ਸਂਵੇਦਨਮਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਕਰ੍ਤ੍ਰਂਸ਼ੇਨਾਤ੍ਮਤਾਮਾਪਨ੍ਨਂ ਕਰਣਾਂਸ਼ੇਨ ਜ੍ਞਾਨਤਾਮਾਪਨ੍ਨੇਨ ਕਾਰਣਭੂਤਾ- ਨਾਮਰ੍ਥਾਨਾਂ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤਾਨ੍ ਸਮਸ੍ਤਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾਨਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਵਰ੍ਤਮਾਨਂ, ਕਾਰ੍ਯ ਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨੋਪਚਰ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਮਰ੍ਥਾਨ- ਭਿਭੂਯ ਵਰ੍ਤਤ ਇਤ੍ਯੁਚ੍ਯਮਾਨਂ ਨ ਵਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਧ੍ਯਤੇ ..੩੦..
ਜਦਿ ਤੇ ਣ ਸਂਤਿ ਅਟ੍ਠਾ ਣਾਣੇ ਣਾਣਂ ਣ ਹੋਦਿ ਸਵ੍ਵਗਯਂ .
ਸਵ੍ਵਗਯਂ ਵਾ ਣਾਣਂ ਕਹਂ ਣ ਣਾਣਟ੍ਠਿਯਾ ਅਟ੍ਠਾ ..੩੧.. ਯੁਗਪਦੇਵ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰੇਣ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਅਯਮਤ੍ਰ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ ---ਕਾਰਣਭੂਤਾਨਾਂ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਾਨਾਂ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤਾਃ ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰਾ ਉਪਚਾਰੇਣਾਰ੍ਥਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਤੇਸ਼ੁ ਚ ਜ੍ਞਾਨਂ ਵਰ੍ਤਤ ਇਤਿ ਭਣ੍ਯਮਾਨੇਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਦੋਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ..੩੦.. ਅਥ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੇਣ ਭਣਿਤਂ ਜ੍ਞਾਨਮਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਰ੍ਤਤੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣਾਤ੍ਰ ਪੁਨਰਰ੍ਥਾ ਜ੍ਞਾਨੇ ਵਰ੍ਤਨ੍ਤ ਇਤ੍ਯੁਪਦਿਸ਼ਤਿ – ਜਇ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ ਤੇ ਅਟ੍ਠਾ ਣ ਸਂਤਿ ਤੇ ਪਦਾਰ੍ਥਾਃ ਸ੍ਵਕੀਯਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰਸਮਰ੍ਪਣਦ੍ਵਾਰੇਣਾਦਰ੍ਸ਼ੇ ਬਿਮ੍ਬਵਨ੍ਨ ਸਨ੍ਤਿ . ਕ੍ਵ . ਣਾਣੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੇ . ਣਾਣਂ ਣ ਹੋਦਿ ਸਵ੍ਵਗਯਂ ਤਦਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਨ ਭਵਤਿ . ਸਵ੍ਵਗਯਂ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ੧ਸਂਵੇਦਨ(ਜ੍ਞਾਨ) ਭੀ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਕਰ੍ਤਾ – ਅਂਸ਼ਸੇ ਆਤ੍ਮਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਕਾਰਣ -ਅਂਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੨ਕਾਰਣਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਕਾਰ੍ਯਭੂਤ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਕਾਰ੍ਯਮੇਂ ਕਾਰਣਕਾ (-ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਮੇਂ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ) ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਯਹ ਕਹਨੇਮੇਂ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਕਿ ‘ਜ੍ਞਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ .’
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੈਸੇ ਦੂਧਸੇ ਭਰੇ ਹੁਏ ਪਾਤ੍ਰਮੇਂ ਪੜਾ ਹੁਆ ਇਨ੍ਦ੍ਰਨੀਲ ਰਤ੍ਨ (ਨੀਲਮਣਿ) ਸਾਰੇ ਦੂਧਕੋ (ਅਪਨੀ ਪ੍ਰਭਾਸੇ ਨੀਲਵਰ੍ਣ ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਰਤ੍ਨ ਔਰ ਰਤ੍ਨਕੀ ਪ੍ਰਭਾ ਸਾਰੇ ਦੂਧਮੇਂ) ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞੇਯੋਂਸੇ ਭਰੇ ਹੁਏ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਆਤ੍ਮਾ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ (ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ) ਅਪਨੀ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਭਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪੀ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ . (ਯਦ੍ਯਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਵੇ ਅਪਨੇ ਅਸਂਖ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ, ਜ੍ਞੇਯੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ) ..੩੦..
ਅਬ, ਐਸਾ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ੩ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ : —
ਨਵ ਹੋਯ ਅਰ੍ਥੋ ਜ੍ਞਾਨਮਾਂ, ਤੋ ਜ੍ਞਾਨ ਸੌ -ਗਤ ਪਣ ਨਹੀਂ, ਨੇ ਸਰ੍ਵਗਤ ਛੇ ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਕ੍ਯਮ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ ਅਰ੍ਥੋ ਨਹੀਂ ?.੩੧.
੧. ਪ੍ਰਮਾਣਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਸਂਵੇਦਨ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨ ਕਹਨੇ ਪਰ ਅਨਨ੍ਤ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਪਿਂਡ ਸਮਝਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ ਯਦਿ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਆਦਿ ਅਂਸ਼ ਕਿਯੇ ਜਾਯੇਂ ਤੋ ਕਰ੍ਤਾ – ਅਂਸ਼ ਵਹ ਅਖਂਡ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਔਰ ਕਰਣ -ਅਂਸ਼ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣ ਹੈ .
੨. ਪਦਾਰ੍ਥ ਕਾਰਣ ਹੈਂ ਔਰ ਉਨਕੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯ) ਕਾਰ੍ਯ ਹੈਂ .
੩. ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਭੀ ‘ਜ੍ਞਾਨ’ ਸ਼ਬ੍ਦਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਪਿਂਡਰੂਪ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .