ਯਦਿ ਖਲੁ ਨਿਖਿਲਾਤ੍ਮੀਯਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਸਮਰ੍ਪਣਦ੍ਵਾਰੇਣਾਵਤੀਰ੍ਣਾਃ ਸਰ੍ਵੇਰ੍ਥਾ ਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾਨ੍ਤਿ ਜ੍ਞਾਨੇ ਤਦਾ ਤਨ੍ਨ ਸਰ੍ਵਗਤਮਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯੇਤ . ਅਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯੇਤ ਵਾ ਸਰ੍ਵਗਤਂ, ਤਰ੍ਹਿ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਸਂਵੇਦਨਮੁਕੁਰੁਨ੍ਦ- ਭੂਮਿਕਾਵਤੀਰ੍ਣ(ਪ੍ਰਤਿ)ਬਿਮ੍ਬਸ੍ਥਾਨੀਯਸ੍ਵੀਯਸ੍ਵੀਯਸਂਵੇਦ੍ਯਾਕਾਰਕਾਰਣਾਨਿ ਪਰਮ੍ਪਰਯਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬਸ੍ਥਾਨੀਯ- ਸਂਵੇਦ੍ਯਾਕਾਰਕਾਰਣਾਨੀਤਿ ਕਥਂ ਨ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਾਯਿਨੋਰ੍ਥਾ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਨ੍ਤੇ .. ੩੧ .. ਵਾ ਣਾਣਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸਮ੍ਮਤਂ ਚੇਦ੍ਭਵਤਾਂ ਕਹਂ ਣ ਣਾਣਟ੍ਠਿਯਾ ਅਟ੍ਠਾ ਤਰ੍ਹਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਮਰ੍ਪਣਦ੍ਵਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤਾ ਅਰ੍ਥਾਃ ਕਥਂ ਨ ਭਵਨ੍ਤਿ ਕਿਂਤੁ ਭਵਨ੍ਤ੍ਯੇਵੇਤਿ . ਅਤ੍ਰਾਯਮਭਿਪ੍ਰਾਯਃ --ਯਤ ਏਵ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਜ੍ਞੇਯਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰਗ੍ਰਹਣਦ੍ਵਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤਸ੍ਮਾਦੇਵ ਜ੍ਞੇਯਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰਸਮਰ੍ਪਣਦ੍ਵਾਰੇਣ ਪਦਾਰ੍ਥਾ ਅਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨਗਤਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤ ਇਤਿ ..੩੧.. ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ਪਦਾਰ੍ਥੈਃ ਸਹ ਯਦ੍ਯਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਗ੍ਰਾਹਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਸਂਸ਼੍ਲੇਸ਼ਾਦਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੈਃ ਸਹ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਮੇਵੇਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਣੇਵ ਣ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਤੇ ਅਰ੍ਥਾਃ ] ਵੇ ਪਦਾਰ੍ਥ [ਜ੍ਞਾਨੇ ਨ ਸਂਤਿ ] ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਨ ਹੋਂ ਤੋ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਸਰ੍ਵਗਤਂ ] ਸਰ੍ਵਗਤ [ਨ ਭਵਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ [ਵਾ ] ਔਰ ਯਦਿ [ਜ੍ਞਾਨਂ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ] ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵਗਤ ਹੈ ਤੋ [ਅਰ੍ਥਾਃ ] ਪਦਾਰ੍ਥ [ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤਾਃ ] ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ [ਕਥਂ ਨ ] ਕੈਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈਂ) ..੩੧..
ਟੀਕਾ : — ਯਦਿ ਸਮਸ੍ਤ ਸ੍ਵ -ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਸਮਰ੍ਪਣ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ) ਅਵਤਰਿਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਨ ਹੋਂ ਤੋ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵਗਤ ਨਹੀਂ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ . ਔਰ ਯਦਿ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ) ਸਰ੍ਵਗਤ ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ, ਤੋ ਫਿ ਰ (ਪਦਾਰ੍ਥ) ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਪਣ -ਭੂਮਿਕਾਮੇਂ ਅਵਤਰਿਤ ੧ਬਿਮ੍ਬਕੀ ਭਾਁਤਿ ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਕਾਰਣ (ਹੋਨੇਸੇ) ਔਰ ੨ਪਰਮ੍ਪਰਾਸੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬਕੇ ਸਮਾਨ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਪਦਾਰ੍ਥ ਕੈਸੇ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ? (ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ)
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਦਰ੍ਪਣਮੇਂ ਮਯੂਰ, ਮਨ੍ਦਿਰ, ਸੂਰ੍ਯ, ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬ ਪੜਤੇ ਹੈਂ . ਵਹਾਁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਤੋ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬ ਦਰ੍ਪਣਕੀ ਹੀ ਅਵਸ੍ਥਾਯੇਂ ਹੈਂ, ਤਥਾਪਿ ਦਰ੍ਪਣਮੇਂ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬ ਦੇਖਕਰ ੩ਕਾਰ੍ਯਮੇਂ ਕਾਰਣਕਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਯੂਰਾਦਿਕ ਦਰ੍ਪਣਮੇਂ ਹੈਂ .’ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਬਿਮ੍ਬ ਸਮਾਨ ਹੈਂ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬ ਸਮਾਨ ਹੈਂ) .
ਕਾਰਣ ਹੈਂ ) ਔਰ ਪਰਮ੍ਪਰਾਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ (ਜ੍ਞਾਨਾਕਾਰੋਂਕੇ) ਕਾਰਣ ਹੈਂ .
੫੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਬਿਮ੍ਬ = ਜਿਸਕਾ ਦਰ੍ਪਣਮੇਂ ਪ੍ਰਤਿਬਿਂਬ ਪੜਾ ਹੋ ਵਹ . (ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਦਰ੍ਪਣਕੀ ਉਪਮਾ ਦੀ ਜਾਯੇ ਤੋ, ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ
੨. ਪਦਾਰ੍ਥ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਸ੍ਵਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਦਾਰ੍ਥ ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍
੩. ਪ੍ਰਤਿਬਿਮ੍ਬ ਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈਂ ਔਰ ਮਯੂਰਾਦਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤ -ਕਾਰਣ ਹੈਂ .