ਅਯਂ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਣਮੋਕ੍ਸ਼ਣਪਰਿਣਮਨਾਭਾਵਾਤ੍ਸ੍ਵਤਤ੍ਤ੍ਵਭੂਤਕੇਵਲ- ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਵਿਪਰਿਣਮ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਕਮ੍ਪੋਨ੍ਮਜ੍ਜਜ੍ਜ੍ਯੋਤਿਰ੍ਜਾਤ੍ਯਮਣਿਕਲ੍ਪੋ ਭੂਤ੍ਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਃ ਸਮਨ੍ਤਤਃ ਸ੍ਫੁ ਰਿਤਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿਃ, ਸਮਸ੍ਤਮੇਵ ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਤਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਨਿ ਸਂਚੇਤਯਤੇ . ਅਥਵਾ ਯੁਗਪਦੇਵ ਸਰ੍ਵਾਰ੍ਥਸਾਰ੍ਥਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ਕਰਣੇਨ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਪਰਿਵਰ੍ਤਨਾਭਾਵਾਤ੍ ਸਂਭਾਵਿਤਗ੍ਰਹਣਮੋਕ੍ਸ਼ਣਲਕ੍ਸ਼ਣਕ੍ਰਿਯਾਵਿਰਾਮਃ ਪ੍ਰਥਮਮੇਵ ਸਮਸ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਾਕਾਰਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਪੁਨਃ ਪਰਮਾਕਾਰਾਨ੍ਤਰਮਪਰਿਣਮਮਾਨਃ ਸਮਨ੍ਤਤੋਪਿ ਵਿਸ਼੍ਵਮਸ਼ੇਸ਼ਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਚ . ਏਵਮਸ੍ਯਾਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਵਿਕ੍ਤਤ੍ਵਮੇਵ ..੩੨.. ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਮਂਤਦੋ ਸੋ ਜਾਣਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ਣਿਰਵਸੇਸਂ ਤਥਾਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤਃ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਰ੍ਜਾਨਾਤਿ ਚ ਸਰ੍ਵਂ ਨਿਰਵਸ਼ੇਸ਼ਮ੍ . ਅਥਵਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ — ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰੇ ਕਾਮਕ੍ਰੋਧਾਦਿ ਬਹਿਰ੍ਵਿਸ਼ਯੇ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾਦਿਕਂ ਬਹਿਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ, ਸ੍ਵਕੀਯਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਚ ਨ ਮੁਞ੍ਚਤਿ ਯਤਸ੍ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਦਯਂ ਜੀਵਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵ ਯੁਗਪਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਜਾਨਨ੍ਸਨ੍ ਪਰਂ ਵਿਕਲ੍ਪਾਨ੍ਤਰਂ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਤਥਾਭੂਤਃ ਸਨ੍ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਸ੍ਵਤਤ੍ਤ੍ਵਭੂਤਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਸ਼ਾ ਜਾਤ੍ਯਮਣਿਕਲ੍ਪੋ ਨਿਃਕਮ੍ਪਚੈਤਨ੍ਯਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਭੂਤ੍ਵਾ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਨਾ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਨਿ ਜਾਨਾਤ੍ਯਨੁਭਵਤਿ . ਤੇਨਾਪਿ ਕਾਰਣੇਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੈਃ ਸਹ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਮੇਵੇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੩੨.. ਏਵਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪੇਣ ਨ ਪਰਿਣਮਤੀਤ੍ਯਾਦਿਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲੇ
ਟੀਕਾ : — ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ, ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣ -ਤ੍ਯਾਗਕਾ ਤਥਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕਾ (ਉਸਕੇ) ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ੍ਵਤਤ੍ਤ੍ਵਭੂਤ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਕਰ ਨਿਸ਼੍ਕਂਪ ਨਿਕਲਨੇਵਾਲੀ ਜ੍ਯੋਤਿਵਾਲਾ ਉਤ੍ਤਮ ਮਣਿ ਜੈਸਾ ਹੋਕਰ ਰਹਤਾ ਹੁਆ, (੧) ਜਿਸਕੇ ਸਰ੍ਵ ਓਰਸੇ (ਸਰ੍ਵ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ) ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿ ਸ੍ਫੁ ਰਿਤ ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸਂਚੇਤਤਾ -ਜਾਨਤਾ -ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਅਥਵਾ (੨) ਏਕਸਾਥ ਹੀ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕਾ ੨ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ਕਾਰ ਕਰਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਪਰਿਵਰ੍ਤਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਸਕੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਫਿ ਰ ਪਰਰੂਪਸੇ — ੪ਆਕਾਰਾਨ੍ਤਰਰੂਪਸੇ ਨਹੀਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਅਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ, (ਮਾਤ੍ਰ) ਦੇਖਤਾ -ਜਾਨਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ) ਉਸਕਾ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਸੇ) ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵ ਹੀ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨ ਸਰ੍ਵ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ ਅਪਨੇਕੋ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਰਹਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ . ਅਥਵਾ, ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨਕੋ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਯੁਗਪਤ੍
੫੪ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੩ਗ੍ਰਹਣਤ੍ਯਾਗਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾ ਵਿਰਾਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਈ ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪਹਲੇਸੇ ਹੀ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਰੂਪ
੧. ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਸੇ = ਕੁਛ ਭੀ ਕਿਂਚਿਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਨ ਰਹੇ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸੇ .
੨. ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ਕਾਰ ਕਰਨਾ = ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜਾਨਨਾ .
੩. ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਬਦਲਤੇ ਰਹਨਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਏਕ ਜ੍ਞੇਯਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਔਰ ਦੂਸਰੇਕੋ ਛੋੜਨਾ ਸੋ ਗ੍ਰਹਣ -ਤ੍ਯਾਗ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਗ੍ਰਹਣ -ਤ੍ਯਾਗ ਵਹ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ, ਐਸੀ ਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨਕੇ ਅਭਾਵ ਹੁਆ ਹੈ .
੪. ਆਕਾਰਾਨ੍ਤਰ = ਅਨ੍ਯ ਆਕਾਰ .