ਯਤਃ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਯਂ ਵਿਪਰਿਣਮ੍ਯ ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰ ਏਵ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨਤ੍ਤਿ ਤਤੋ ਜੀਵ ਏਵ ਜ੍ਞਾਨਮਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਤਥਾ ਪਰਿਣਨ੍ਤੁਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਤੁਂ ਚਾਸ਼ਕ੍ਤੇਃ . ਜ੍ਞੇਯਂ ਤੁ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਵਰ੍ਤਮਾਨਵਰ੍ਤਿਸ਼੍ਯਮਾਣਵਿਚਿਤ੍ਰ- ਪਰ੍ਯਾਯਪਰਮ੍ਪਰਾਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਤ੍ਰਿਧਾਕਾਲਕੋਟਿਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਤ੍ਵਾਦਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਤਾਮਾਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਦ੍ਵੇਧਾਤ੍ਮਪਰਵਿਕਲ੍ਪਾਤ੍ . ਇਸ਼੍ਯਤੇ ਹਿ ਸ੍ਵਪਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਤ੍ਵਾਦਵਬੋਧਸ੍ਯ ਬੋਧ੍ਯਸ੍ਯੈਵਂਵਿਧਂ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਮ੍ .
ਨਨੁ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਨਿ ਕ੍ਰਿਯਾਵਿਰੋਧਾਤ੍ ਕਥਂ ਨਾਮਾਤ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਤ੍ਵਮ੍ . ਕਾ ਹਿ ਨਾਮ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕੀਦ੍ਰੁਸ਼ਸ਼੍ਚ ਵਿਰੋਧਃ . ਕ੍ਰਿਯਾ ਹ੍ਯਤ੍ਰ ਵਿਰੋਧਿਨੀ ਸਮੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰੂਪਾ ਵਾ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਾ ਵਾ . ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰੂਪਾ ਹਿ ਤਾਵਨ੍ਨੈਕਂ ਸ੍ਵਸ੍ਮਾਤ੍ਪ੍ਰਜਾਯਤ ਇਤ੍ਯਾਗਮਾਦ੍ਵਿਰੁਦ੍ਧੈਵ . ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਾਯਾਸ੍ਤੁ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਕ੍ਰਿਯਯੇਵ ਪ੍ਰਤ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਭਵਨ੍ਤੁ, ਨ ਚ ਤਥਾ . ਣਾਣਂ ਪਰਿਣਮਦਿ ਸਯਂ ਯਤ ਏਵ ਭਿਨ੍ਨਜ੍ਞਾਨੇਨ ਜ੍ਞਾਨੀ ਨ ਭਵਤਿ ਤਤ ਏਵ ਘਟੋਤ੍ਪਤ੍ਤੌ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡ ਇਵ ਸ੍ਵਯਮੇਵੋਪਾਦਾਨਰੂਪੇਣਾਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਅਟ੍ਠਾ ਣਾਣਟ੍ਠਿਯਾ ਸਵ੍ਵੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਾ ਆਦਰ੍ਸ਼ੇ ਬਿਮ੍ਬਮਿਵ ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰੇਣ ਜ੍ਞਾਨੇ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤੀਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੩੫.. ਅਥਾਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਸ਼ੇਸ਼ਂ ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਮਿਤ੍ਯਾਵੇਦਯਤਿ ---ਤਮ੍ਹਾ ਣਾਣਂ ਜੀਵੋ ਯਸ੍ਮਾਦਾਤ੍ਮੈਵੋਪਾਦਾਨਰੂਪੇਣ ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਥੈਵ ਪਦਾਰ੍ਥਾਨ੍ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨਤ੍ਤਿ, ਇਤਿ ਭਣਿਤਂ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੇ, ਤਸ੍ਮਾਦਾਤ੍ਮੈਵ ਜ੍ਞਾਨਂ . ਣੇਯਂ ਦਵ੍ਵਂ ਤਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞੇਯਂ ਭਵਤਿ . ਕਿਮ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਿਹਾ ਸਮਕ੍ਖਾਦਂ ਤਚ੍ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਾਲਤ੍ਰਯਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ ਵਾ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਜੀਵਃ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜੀਵ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ [ਜ੍ਞੇਯਂ ] ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ [ਤ੍ਰਿਧਾ ਸਮਾਖ੍ਯਾਤਂ ] ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਰ੍ਣਿਤ (ਤ੍ਰਿਕਾਲਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੀ) [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . [ਪੁਨਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਇਤਿ ] (ਵਹ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ (ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾ) [ਪਰਃ ਚ ] ਔਰ ਪਰ [ਪਰਿਣਾਮਸਮ੍ਬਦ੍ਧਃ ] ਜੋਕਿ ਪਰਿਣਾਮਵਾਲੇ ਹੈਂ ..੩੬..
ਟੀਕਾ : — (ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਪ੍ਰਕਾਰ) ਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸੇ ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਕਰ ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰਤਯਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਜੀਵ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ) ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇ ਤਥਾ ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੈਂ . ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ, ਵਰ੍ਤ ਚੁਕੀ, ਵਰ੍ਤ ਰਹੀ ਔਰ ਵਰ੍ਤਨੇਵਾਲੀ ਐਸੀ ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਪਰਮ੍ਪਰਾਕੇ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਤ੍ਰਿਵਿਧ ਕਾਲਕੋਟਿਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਾਦਿ -ਅਨਨ੍ਤ ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . (ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ ) ਵਹ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਪਰ (-ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰ) ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ . ਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਪਰਜ੍ਞਾਯਕ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਜ੍ਞੇਯਕੀ ਐਸੀ ਦ੍ਵਿਵਿਧਤਾ ਮਾਨੀ ਜਾਤੀ ਹੈ .
(ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ) : — ਅਪਨੇਮੇਂ ਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਹੋ ਸਕਨੇਕਾ ਵਿਰੋਧ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਜ੍ਞਾਯਕਤਾ ਕੈਸੇ ਘਟਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ?
(ਉਤ੍ਤਰ) : — ਕੌਨਸੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ ਔਰ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਵਿਰੋਧ ਹੈ ? ਜੋ ਯਹਾਁ (ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਮੇਂ ਵਿਰੋਧੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈ ਵਹ ਯਾ ਤੋ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰੂਪ ਹੋਗੀ ਯਾ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪ ਹੋਗੀ . ਪ੍ਰਥਮ, ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾ ਤੋ ‘ਕਹੀਂ ਸ੍ਵਯਂ ਅਪਨੇਮੇਂਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ’ ਇਸ ਆਗਮਕਥਨਸੇ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੀ ਹੈ; ਪਰਨ੍ਤੁ