ਸਦ੍ਭੂਤਾਸਦ੍ਭੂਤਤਾਮਾਯਾਨ੍ਤੋ ਯੇ ਯਾਵਨ੍ਤਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੇ ਤਾਵਨ੍ਤਸ੍ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕਾ ਇਵਾਤ੍ਯਨ੍ਤਸਂਕਰੇਣਾਪ੍ਯ- ਵਧਾਰਿਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਏਕਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵਾਵਬੋਧਸੌਧਸ੍ਥਿਤਿਮਵਤਰਨ੍ਤਿ . ਨ ਖਲ੍ਵੇਤਦਯੁਕ੍ਤਮ੍ — ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾ- ਵਿਰੋਧਾਤ੍; ਦ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਹਿ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਸ੍ਯਾਪਿ ਵਰ੍ਤਮਾਨਮਿਵ ਵ੍ਯਤੀਤਮਨਾਗਤਂ ਵਾ ਵਸ੍ਤੁ ਚਿਨ੍ਤਯਤਃ ਸਂਵਿਦਾਲਮ੍ਬਿਤਸ੍ਤਦਾਕਾਰਃ . — ਕਿਂਚ ਚਿਤ੍ਰਪਟੀਸ੍ਥਾਨੀਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਸਂਵਿਦਃ; ਯਥਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਰਪਟਯਾਮਤਿ- ਵਾਹਿਤਾਨਾਮਨੁਪਸ੍ਥਿਤਾਨਾਂ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾਨਾਂ ਚ ਵਸ੍ਤੂਨਾਮਾਲੇਖ੍ਯਾਕਾਰਾਃ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਦੇਕਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵਾਵਭਾਸਨ੍ਤੇ, ਤਥਾ ਸਂਵਿਦ੍ਭਿਤ੍ਤਾਵਪਿ . — ਕਿਂ ਚ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾਣਾਂ ਤਾਦਾਤ੍ਵਿਕ ਤ੍ਵਾਵਿਰੋਧਾਤ੍; ਯਥਾ ਹਿ ਪ੍ਰਧ੍ਵਸ੍ਤਾਨਾਮਨੁਦਿਤਾਨਾਂ ਚ ਵਸ੍ਤੂਨਾਮਾਲੇਖ੍ਯਾਕਾਰਾ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾ ਏਵ, ਤਥਾਤੀਤਾਨਾਮਨਾਗਤਾਨਾਂ ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾ ਏਵ ਭਵਨ੍ਤਿ ..੩੭.. ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਵਰ੍ਤਨ੍ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਨ੍ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਸ੍ਫੁ ਰਨ੍ਤਿ . ਕ੍ਕ . ਣਾਣੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੇ . ਕਥਂਭੂਤਾ ਇਵ . ਤਕ੍ਕਾਲਿਗੇਵ ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕਾ ਇਵ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾ ਇਵ . ਕਾਸਾਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਨਃ . ਤਾਸਿਂ ਦਵ੍ਵਜਾਦੀਣਂ ਤਾਸਾਂ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਾਨਾਂ ਦੂਸਰੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨੇਵਾਲੀ), ਵਿਦ੍ਯਮਾਨਤਾ ਔਰ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਜੋ ਜਿਤਨੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ, ਵੇ ਸਬ ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕ (ਵਰ੍ਤਮਾਨਕਾਲੀਨ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ੧ਮਿਸ਼੍ਰਿਤ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਸਬ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਂ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ, ਏਕ ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ ਹੀ, ਜ੍ਞਾਨਮਂਦਿਰਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈਂ . ਯਹ (ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨਾ) ਅਯੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ —
(੧) ਉਸਕਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਕੇ ਸਾਥ (ਜਗਤਮੇਂ ਜੋ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ — ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ਉਸਕੇ ਸਾਥ ) ਅਵਿਰੋਧ ਹੈ . (ਜਗਤਮੇਂ ) ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ ਕਿ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਕੇ ਭੀ, ਜੈਸੇ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਚਿਂਤਵਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕੇ ਆਕਾਰਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਭੂਤ ਔਰ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਚਿਂਤਵਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ (ਭੀ) ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕੇ ਆਕਾਰਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਤਾ ਹੈ .
(੨) ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਚਿਤ੍ਰਪਟਕੇ ਸਮਾਨ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਚਿਤ੍ਰਪਟਮੇਂ ਅਤੀਤ, ਅਨਾਗਤ ਔਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੇ ੨ਆਲੇਖ੍ਯਾਕਾਰ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਏਕ ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪੀ ਭਿਤ੍ਤਿਮੇਂ (-ਜ੍ਞਾਨਭੂਮਿਕਾਮੇਂ, ਜ੍ਞਾਨਪਟਮੇਂ ) ਭੀ ਅਤੀਤ, ਅਨਾਗਤ ਔਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਏਕ ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .
(੩) ਔਰ ਸਰ੍ਵ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੀ ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕਤਾ (ਵਰ੍ਤਮਾਨਤਾ, ਸਾਮ੍ਪ੍ਰਤਿਕਤਾ) ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੇ ਆਲੇਖ੍ਯਾਕਾਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੀ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਤੀਤ ਔਰ ਅਨਾਗਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੀ ਹੈਂ .
੬੪ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਤੀਨੋਂਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਾਲ, ਆਕਾਰ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਯੇਂ – ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਸਂਕਰ – ਵ੍ਯਤਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ .
੨. ਆਲੇਖ੍ਯ = ਆਲੇਖਨ ਯੋਗ੍ਯ; ਚਿਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ .