இந்த்ரியஜ்ஞாநஂ நாம உபதேஶாந்தஃகரணேந்த்ரியாதீநி விரூபகாரணத்வேநோபலப்திஸஂஸ்காராதீந் பதார்தேஷு காலாந்தரிதராமராவணாதிஷு ஸ்வபாவாந்தரிதபூதாதிஷு ததைவாதிஸூக்ஷ்மேஷு பரசேதோவ்ருத்தி- புத்கலபரமாண்வாதிஷு ச ந ப்ரவர்ததே . கஸ்மாதிதி சேத் . இந்த்ரியாணாஂ ஸ்தூலவிஷயத்வாத், ததைவ மூர்தவிஷயத்வாச்ச . ததஃ காரணாதிந்த்ரியஜ்ஞாநேந ஸர்வஜ்ஞோ ந பவதி . தத ஏவ சாதீந்த்ரியஜ்ஞாநோத்பத்திகாரணஂ ராகாதிவிகல்பரஹிதஂ ஸ்வஸஂவேதநஜ்ஞாநஂ விஹாய பஞ்சேந்த்ரியஸுகஸாதநபூதேந்த்ரியஜ்ஞாநே நாநாமநோரதவிகல்ப- ஜாலரூபே மாநஸஜ்ஞாநே ச யே ரதிஂ குர்வந்தி தே ஸர்வஜ்ஞபதஂ ந லபந்தே இதி ஸூத்ராபிப்ராயஃ ..௪௦.. லக்ஷண (-யதோக்தஸ்வரூப, ஊ பர கஹா கயா ஜைஸா) ௧க்ராஹ்யக்ராஹகஸம்பந்தகா அஸஂபவ ஹை .
பாவார்த : — இந்த்ரியோஂகே ஸாத பதார்தகா (அர்தாத் விஷயீகே ஸாத விஷயகா) ஸந்நிகர்ஷ ஸம்பந்த ஹோ தபீ (அவக்ரஹ -ஈஹா -அவாய -தாரணாரூப க்ரமஸே) இந்த்ரிய ஜ்ஞாந பதார்தகோ ஜாந ஸகதா ஹை . நஷ்ட ஔர அநுத்பந்ந பதார்தோஂகே ஸாத இந்த்ரியோஂகா ஸந்நிகர்ஷ -ஸம்பந்த ந ஹோநேஸே இந்த்ரிய ஜ்ஞாந உந்ஹேஂ நஹீஂ ஜாந ஸகதா . இஸலியே இந்த்ரியஜ்ஞாந ஹீந ஹை, ஹேய ஹை ..௪௦..
அப, ஐஸா ஸ்பஷ்ட கரதே ஹைஂ கி அதீந்த்ரிய ஜ்ஞாநகே லியே ஜோ ஜோ கஹா ஜாதா ஹை வஹ (ஸப) ஸஂபவ ஹை : —
அந்வயார்த : — [அப்ரதேஶஂ ] ஜோ ஜ்ஞாந அப்ரதேஶகோ, [ஸப்ரதேஶஂ ] ஸப்ரதேஶகோ, [மூர்தஂ ] மூர்தகோ, [அமூர்தஃ ச ] ஔர அமூர்தகோ ததா [அஜாதஂ ] அநுத்பந்ந [ச ] ஔர [ப்ரலயஂகதஂ ] நஷ்ட [பர்யாயஂ ] பர்யாயகோ [ஜாநாதி ] ஜாநதா ஹை, [தத் ஜ்ஞாநஂ ] வஹ ஜ்ஞாந [அதீந்த்ரியஂ ] அதீந்த்ரிய [பணிதம் ] கஹா கயா ஹை ..௪௧..
டீகா : — இந்த்ரியஜ்ஞாந உபதேஶ, அந்தஃகரண ஔர இந்த்ரிய இத்யாதிகோ
ஜே ஜாணதுஂ அப்ரதேஶநே, ஸப்ரதேஶ, மூர்த, அமூர்தநே, பர்யாய நஷ்ட -அஜாதநே, பாக்யுஂ அதீஂத்ரிய ஜ்ஞாந தே . ௪௧.
௧. இந்த்ரியகோசர பதார்த க்ராஹ்ய ஹை ஔர இந்த்ரியா க்ராஹக ஹைஂ .