அந்தரஂகஸ்வரூபகாரணத்வேநோபாதாய ப்ரவர்ததே; ப்ரவர்தமாநஂ ச ஸப்ரதேஶமேவாத்யவஸ்யதி ஸ்தூலோபலம்பக- த்வாந்நாப்ரதேஶம்; மூர்தமேவாவகச்சதி ததாவிதவிஷயநிபந்தநஸத்பாவாந்நாமூர்தம்; வர்தமாநமேவ பரிச்சி- நத்தி விஷயவிஷயிஸந்நிபாதஸத்பாவாந்ந து வ்ருத்தஂ வர்த்ஸ்யச்ச . யத்து புநரநாவரணமதீந்த்ரியஂ ஜ்ஞாநஂ தஸ்ய ஸமித்ததூமத்வஜஸ்யேவாநேகப்ரகாரதாலிஂகிதஂ தாஹ்யஂ தாஹ்யதாநதிக்ரமாத்தாஹ்யமேவ யதா ததாத்மநஃ அப்ரதேஶஂ ஸப்ரதேஶஂ மூர்தமமூர்தமஜாதமதிவாஹிதஂ ச பர்யாயஜாதஂ ஜ்ஞேயதாநதிக்ரமாத்பரிச்சேத்யமேவ பவதீதி ..௪௧.. அதாதீந்த்ரியஜ்ஞாநமதீதாநாகதஸூக்ஷ்மாதிபதார்தாந் ஜாநாதீத்யுபதிஶதி ---அபதேஸஂ அப்ரதேஶஂ காலாணுபரமாண்வாதி ஸபதேஸஂ ஶுத்தஜீவாஸ்திகாயாதிபஞ்சாஸ்திகாயஸ்வரூபஂ முத்தஂ மூர்தஂ புத்கலத்ரவ்யஂ அமுத்தஂ ச அமூர்தஂ ச ஶுத்தஜீவத்ரவ்யாதி பஜ்ஜயமஜாதஂ பலயஂ கதஂ ச பர்யாயமஜாதஂ பாவிநஂ ப்ரலயஂ கதஂ சாதீதமேதத்ஸர்வஂ பூர்வோக்தஂ ஜ்ஞேயஂ வஸ்து ஜாணதி ஜாநாதி யத்ஜ்ஞாநஂ கர்த்ரு தஂ ணாணமதிஂதியஂ பணியஂ தத்ஜ்ஞாநமதீந்த்ரியஂ பணிதஂ, தேநைவ ஸர்வஜ்ஞோ பவதி . தத ஏவ ச பூர்வகாதோதிதமிந்த்ரியஜ்ஞாநஂ மாநஸஜ்ஞாநஂ ச த்யக்த்வா யே நிர்விகல்பஸமாதி- ரூபஸ்வஸஂவேதநஜ்ஞாநே ஸமஸ்தவிபாவபரிணாமத்யாகேந ரதிஂ குர்வந்தி த ஏவ பரமாஹ்லாதைகலக்ஷணஸுகஸ்வபாவஂ ஸர்வஜ்ஞபதஂ லபந்தே இத்யபிப்ராயஃ ..௪௧.. ஏவமதீதாநாகதபர்யாயா வர்தமாநஜ்ஞாநே ப்ரத்யக்ஷா ந பவந்தீதி அஂதரங்க ஸ்வரூப -காரணதாஸே க்ரஹண கரகே ப்ரவ்ருத்த ஹோதா ஹை; ஔர வஹ ப்ரவ்ருத்த ஹோதா ஹுஆ ஸப்ரதேஶகோ ஹீ ஜாநதா ஹை க்யோஂகி வஹ ஸ்தூலகோ ஜாநநேவாலா ஹை, அப்ரதேஶகோ நஹீஂ ஜாநதா, (க்யோஂகி வஹ ஸூக்ஷ்மகோ ஜாநநேவாலா நஹீஂ ஹை ); வஹ மூர்தகோ ஹீ ஜாநதா ஹை க்யோஂகி வைஸே (மூர்திக) விஷயகே ஸாத உஸகா ஸம்பந்த ஹை, வஹ அமூர்தகோ நஹீஂ ஜாநதா (க்யோஂகி அமூர்திக விஷயகே ஸாத இந்த்ரியஜ்ஞாநகா ஸம்பந்த நஹீஂ ஹை ); வஹ வர்தமாநகோ ஹீ ஜாநதா ஹை, க்யோஂகி விஷய -விஷயீகே ஸந்நிபாத ஸத்பாவ ஹை, வஹ ப்ரவர்தித ஹோ சுகநேவாலேகோ ஔர பவிஷ்யமேஂ ப்ரவ்ருத்த ஹோநேவாலேகோ நஹீஂ ஜாநதா (க்யோஂகி இந்த்ரிய ஔர பதார்தகே ஸந்நிகர்ஷகா அபாவ ஹை )
பரந்து ஜோ அநாவரண அதீந்த்ரிய ஜ்ஞாந ஹை உஸே அபநே அப்ரதேஶ, ஸப்ரதேஶ, மூர்த ஔர அமூர்த (பதார்த மாத்ர) ததா அநுத்பந்ந ஏவஂ வ்யதீத பர்யாயமாத்ர, ஜ்ஞேயதாகா அதிக்ரமண ந கரநேஸே ஜ்ஞேய ஹீ ஹை — ஜைஸே ப்ரஜ்வலித அக்நிகோ அநேக ப்ரகாரகா ஈஂதந, தாஹ்யதாகா அதிக்ரமண ந கரநேஸே தாஹ்ய ஹீ ஹை . (ஜைஸே ப்ரதீப்த அக்நி தாஹ்யமாத்ரகோ — ஈஂதநமாத்ரகோ — ஜலா தேதீ ஹை, உஸீப்ரகார நிராவரண ஜ்ஞாந ஜ்ஞேயமாத்ரகோ — த்ரவ்யபர்யாயமாத்ரகோ — ஜாநதா ஹை ) ..௪௧..
௭௦ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௧விரூப - காரணதாஸே (க்ரஹண கரகே) ஔர ௨உபலப்தி (-க்ஷயோபஶம), ௩ஸஂஸ்கார இத்யாதிகோ
௧. விரூப = ஜ்ஞாநகே ஸ்வரூபஸே பிந்ந ஸ்வரூபவாலே . (உபதேஶ, மந ஔர இந்த்ரியா பௌத்கலிக ஹோநேஸே உநகா ரூப ஜ்ஞாநகே ஸ்வரூபஸே பிந்ந ஹை . வே இந்த்ரியஜ்ஞாநமேஂ பஹிரஂக காரண ஹைஂ .)
௨. உபலப்தி = ஜ்ஞாநாவரணீய கர்மகே க்ஷயோபஶமகே நிமித்தஸே பதார்தோஂகோ ஜாநநேகீ ஶக்தி. (யஹ ‘லப்த’ ஶக்தி ஜப ‘உபயுக்த’ ஹோதீ ஹைஂ தபீ பதார்த ஜாநநேமேஂ ஆதே ஹை .)
௩. ஸஂஸ்கார = பூதகாலமேஂ ஜாநே ஹுயே பதார்தோஂகீ தாரணா .