மநுஷ்ய இத்யாதி . குணத்வாரேணாயதாநைக்யப்ரதிபத்திநிபந்தநோ குணபர்யாயஃ . ஸோபி த்விவிதஃ,
ஸ்வபாவபர்யாயோ விபாவபர்யாயஶ்ச . தத்ர ஸ்வபாவபர்யாயோ நாம ஸமஸ்தத்ரவ்யாணாமாத்மீயாத்மீயாகுருலகு-
குணத்வாரேண ப்ரதிஸமயஸமுதீயமாநஷட்ஸ்தாநபதிதவ்ருத்திஹாநிநாநாத்வாநுபூதிஃ, விபாவபர்யாயோ நாம
ரூபாதீநாஂ ஜ்ஞாநாதீநாஂ வா ஸ்வபரப்ரத்யயப்ரவர்தமாநபூர்வோத்தராவஸ்தாவதீர்ணதாரதம்யோபதர்ஶிதஸ்வபாவ-
விஶேஷாநேகத்வாபத்திஃ . அதேதஂ த்ருஷ்டாந்தேந த்ரடயதி — யதைவ ஹி ஸர்வ ஏவ படோவஸ்தாயிநா விஸ்தார-
ஸாமாந்யஸமுதாயேநாபிதாவதாயதஸாமாந்யஸமுதாயேந சாபிநிர்வர்த்யமாநஸ்தந்மய ஏவ, ததைவ ஹி
ஸர்வ ஏவ பதார்தோவஸ்தாயிநா விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயேநாபிதாவதாயதஸாமாந்யஸமுதாயேந ச
த்ரவ்யபர்யாயகுணபர்யாயநிரூபணமுக்யதா . அதாநந்தரஂ ‘ண ஹவதி ஜதி ஸத்தவ்வஂ’ இத்யாதிகாதாசதுஷ்டயேந ஸத்தா-
த்ரவ்யயோரபேதவிஷயே யுக்திஂ கதயதி, ததநந்தரஂ ‘ஜோ கலு தவ்வஸஹாவோ’ இத்யாதி ஸத்தாத்ரவ்யயோர்குணகுணிகதநேந
ப்ரதமகாதா, த்ரவ்யேண ஸஹ குணபர்யாயயோரபேதமுக்யத்வேந ‘ணத்தி குணோ த்தி வ கோஈ’ இத்யாதி த்விதீயா சேதி
ஸ்வதந்த்ரகாதாத்வயஂ, ததநந்தரஂ த்ரவ்யஸ்ய த்ரவ்யார்திகநயேந ஸதுத்பாதோ பவதி, பர்யாயார்திகநயேநாஸதித்யாதி-
கதநரூபேண ‘ஏவஂவிஹஂ’ இதிப்ரப்ருதி காதாசதுஷ்டயஂ, ததஶ்ச ‘அத்தி த்தி ய’ இத்யாத்யேகஸூத்ரேண
நயஸப்தபங்கீவ்யாக்யாநமிதி ஸமுதாயேந சதுர்விஂஶதிகாதாபிரஷ்டபிஃ ஸ்தலைர்த்ரவ்யநிர்ணயஂ கரோதி . தத்யதா – அத
ஸம்யக்த்வஂ கதயதி —
௧௬௪ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
ஹை — ஜைஸே கி ஜீவபுத்கலாத்மக தேவ, மநுஷ்ய இத்யாதி . குண த்வாரா ஆயதகீ அநேகதாகீ
ப்ரதிபத்திகீ காரணபூத குணபர்யாய ஹை . வஹ பீ தோ ப்ரகார ஹை . (௧) ஸ்வபாவபர்யாய ஔர (௨)
விபாவபர்யாய . உஸமேஂ ஸமஸ்த த்ரவ்யோஂகே அபநே -அபநே அகுருலகுகுண த்வாரா ப்ரதிஸமய ப்ரகட ஹோநேவாலீ
ஷட்ஸ்தாநபதித ஹாநி -வ்ருத்திரூப அநேகத்வகீ அநுபூதி வஹ ஸ்வபாவபர்யாய ஹை; (௨) ரூபாதிகே யா
ஜ்ஞாநாதிகே ௧ஸ்வ -பரகே காரண ப்ரவர்தமாந ௨பூர்வோத்தர அவஸ்தாமேஂ ஹோநேவாலே தாரதம்யகே காரண தேகநேமேஂ
ஆநேவாலே ஸ்வபாவவிஶேஷரூப அநேகத்வகீ ௩ஆபத்தி விபாவபர்யாய ஹை .
அப யஹ (பூர்வோக்த கதந) த்ருஷ்டாந்தஸே த்ரு கரதே ஹைஂ : —
ஜைஸே ஸம்பூர்ண ௪பட, அவஸ்தாயீ (-ஸ்திர) விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயஸே ஔர தௌதே
(-பஹதே, ப்ரவாஹரூப) ஹுயே ஐஸே ஆயதஸாமாந்யஸமுதாயஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ தந்மய ஹீ ஹை,
உஸீப்ரகார ஸம்பூர்ண பதார்த ‘த்ரவ்ய’ நாமக அவஸ்தாயீ விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயஸே ஔர தௌதே ஹுயே
ஆயதஸாமாந்யஸமுதாயஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ த்ரவ்யமய ஹீ ஹை . ஔர ஜைஸே படமேஂ, அவஸ்தாயீ
விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாய யா தௌதே ஹுயே ஆயதஸாமாந்யஸமுதாய குணோஂஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ குணோஂஸே
௧. ஸ்வ உபாதாந ஔர பர நிமித்த ஹை . ௨. பூர்வோத்தர = பஹலேகீ ஔர பாதகீ .
௩. ஆபத்தி = ஆபதித, ஆபநா . ௪. பட = வஸ்த்ர