மநுஷ்ய இத்யாதி . குணத்வாரேணாயதாநைக்யப்ரதிபத்திநிபந்தநோ குணபர்யாயஃ . ஸோபி த்விவிதஃ, ஸ்வபாவபர்யாயோ விபாவபர்யாயஶ்ச . தத்ர ஸ்வபாவபர்யாயோ நாம ஸமஸ்தத்ரவ்யாணாமாத்மீயாத்மீயாகுருலகு- குணத்வாரேண ப்ரதிஸமயஸமுதீயமாநஷட்ஸ்தாநபதிதவ்ருத்திஹாநிநாநாத்வாநுபூதிஃ, விபாவபர்யாயோ நாம ரூபாதீநாஂ ஜ்ஞாநாதீநாஂ வா ஸ்வபரப்ரத்யயப்ரவர்தமாநபூர்வோத்தராவஸ்தாவதீர்ணதாரதம்யோபதர்ஶிதஸ்வபாவ- விஶேஷாநேகத்வாபத்திஃ . அதேதஂ த்ருஷ்டாந்தேந த்ரடயதி — யதைவ ஹி ஸர்வ ஏவ படோவஸ்தாயிநா விஸ்தார- ஸாமாந்யஸமுதாயேநாபிதாவதாயதஸாமாந்யஸமுதாயேந சாபிநிர்வர்த்யமாநஸ்தந்மய ஏவ, ததைவ ஹி ஸர்வ ஏவ பதார்தோவஸ்தாயிநா விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயேநாபிதாவதாயதஸாமாந்யஸமுதாயேந ச த்ரவ்யபர்யாயகுணபர்யாயநிரூபணமுக்யதா . அதாநந்தரஂ ‘ண ஹவதி ஜதி ஸத்தவ்வஂ’ இத்யாதிகாதாசதுஷ்டயேந ஸத்தா- த்ரவ்யயோரபேதவிஷயே யுக்திஂ கதயதி, ததநந்தரஂ ‘ஜோ கலு தவ்வஸஹாவோ’ இத்யாதி ஸத்தாத்ரவ்யயோர்குணகுணிகதநேந ப்ரதமகாதா, த்ரவ்யேண ஸஹ குணபர்யாயயோரபேதமுக்யத்வேந ‘ணத்தி குணோ த்தி வ கோஈ’ இத்யாதி த்விதீயா சேதி ஸ்வதந்த்ரகாதாத்வயஂ, ததநந்தரஂ த்ரவ்யஸ்ய த்ரவ்யார்திகநயேந ஸதுத்பாதோ பவதி, பர்யாயார்திகநயேநாஸதித்யாதி- கதநரூபேண ‘ஏவஂவிஹஂ’ இதிப்ரப்ருதி காதாசதுஷ்டயஂ, ததஶ்ச ‘அத்தி த்தி ய’ இத்யாத்யேகஸூத்ரேண நயஸப்தபங்கீவ்யாக்யாநமிதி ஸமுதாயேந சதுர்விஂஶதிகாதாபிரஷ்டபிஃ ஸ்தலைர்த்ரவ்யநிர்ணயஂ கரோதி . தத்யதா – அத ஸம்யக்த்வஂ கதயதி — ஹை — ஜைஸே கி ஜீவபுத்கலாத்மக தேவ, மநுஷ்ய இத்யாதி . குண த்வாரா ஆயதகீ அநேகதாகீ ப்ரதிபத்திகீ காரணபூத குணபர்யாய ஹை . வஹ பீ தோ ப்ரகார ஹை . (௧) ஸ்வபாவபர்யாய ஔர (௨) விபாவபர்யாய . உஸமேஂ ஸமஸ்த த்ரவ்யோஂகே அபநே -அபநே அகுருலகுகுண த்வாரா ப்ரதிஸமய ப்ரகட ஹோநேவாலீ ஷட்ஸ்தாநபதித ஹாநி -வ்ருத்திரூப அநேகத்வகீ அநுபூதி வஹ ஸ்வபாவபர்யாய ஹை; (௨) ரூபாதிகே யா ஜ்ஞாநாதிகே ௧ஸ்வ -பரகே காரண ப்ரவர்தமாந ௨பூர்வோத்தர அவஸ்தாமேஂ ஹோநேவாலே தாரதம்யகே காரண தேகநேமேஂ ஆநேவாலே ஸ்வபாவவிஶேஷரூப அநேகத்வகீ ௩ஆபத்தி விபாவபர்யாய ஹை . அப யஹ (பூர்வோக்த கதந) த்ருஷ்டாந்தஸே த்ரு஢ கரதே ஹைஂ : —

ஜைஸே ஸம்பூர்ண ௪பட, அவஸ்தாயீ (-ஸ்திர) விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயஸே ஔர தௌ஡தே (-பஹதே, ப்ரவாஹரூப) ஹுயே ஐஸே ஆயதஸாமாந்யஸமுதாயஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ தந்மய ஹீ ஹை, உஸீப்ரகார ஸம்பூர்ண பதார்த ‘த்ரவ்ய’ நாமக அவஸ்தாயீ விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாயஸே ஔர தௌ஡தே ஹுயே ஆயதஸாமாந்யஸமுதாயஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ த்ரவ்யமய ஹீ ஹை . ஔர ஜைஸே படமேஂ, அவஸ்தாயீ விஸ்தாரஸாமாந்யஸமுதாய யா தௌ஡தே ஹுயே ஆயதஸாமாந்யஸமுதாய குணோஂஸே ரசித ஹோதா ஹுஆ குணோஂஸே

௧௬௪ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-

௧. ஸ்வ உபாதாந ஔர பர நிமித்த ஹை . ௨. பூர்வோத்தர = பஹலேகீ ஔர பாதகீ .

௩. ஆபத்தி = ஆபதித, ஆப஡நா . ௪. பட = வஸ்த்ர