அபரிச்சத்தஸஹாவேண அபரித்யக்த ஸ்வபாவமஸ்தித்வேந ஸஹாபிந்நஂ உப்பாதவ்வயதுவத்தஸஂஜுத்தஂ உத்பாதவ்யயத்ரௌவ்யைஃ ஸஹ ஸஂயுக்தஂ குணவஂ ச ஸபஜ்ஜாயஂ குணவத்பர்யாயஸஹிதஂ ச ஜஂ யதித்தஂபூதஂ ஸத்தாதிலக்ஷணத்ரயஸஂயுக்தஂ தஂ தவ்வஂ தி வுச்சஂதி தத்த்ரவ்யமிதி ப்ருவந்தி ஸர்வஜ்ஞாஃ . இதஂ த்ரவ்யமுத்பாதவ்யயத்ரௌவ்யைர்குணபர்யாயைஶ்ச ஸஹ லக்ஷ்யலக்ஷணபேதே அபி ஸதி ஸத்தாபேதஂ ந கச்சதி . தர்ஹி கிஂ கரோதி . ஸ்வரூபதயைவ ததாவிதத்வமவலம்பதே . ததாவிதத்வமவலம்பதே கோர்தஃ . உத்பாதவ்யயத்ரௌவ்யஸ்வரூபஂ குணபர்யாயஸ்வரூபஂ ச பரிணமதி ஶுத்தாத்மவதேவ . ததாஹி —
பாவார்த : — ‘மைஂ மநுஷ்ய ஹூ, ஶரீராதிக ஸமஸ்த க்ரியாஓஂகோ மைஂ கரதா ஹூ, ஸ்த்ரீ -புத்ர- தநாதிகே க்ரஹண -த்யாககா மைஂ ஸ்வாமீ ஹூ’ இத்யாதி மாநநா ஸோ மநுஷ்யவ்யவஹார (மநுஷ்யரூப ப்ரவ்ருத்தி) ஹை; ‘மாத்ர அசலித சேதநா வஹ ஹீ மைஂ ஹூ’ ஐஸா மாநநா — பரிணமித ஹோநா ஸோ ஆத்மவ்யவஹார (ஆத்மாரூப ப்ரவ்ருத்தி) ஹை .
ஜோ மநுஷ்யாதிபர்யாயமேஂ லீந ஹைஂ, வே ஏகாந்தத்ருஷ்டிவாலே லோக மநுஷ்யவ்யவஹாரகா ஆஶ்ரய கரதே ஹைஂ, இஸலியே ராகீ -த்வேஷீ ஹோதே ஹைஂ ஔர இஸப்ரகார பரத்ரவ்யரூப கர்மகே ஸாத ஸம்பந்த கரதே ஹோநேஸே வே பரஸமய ஹைஂ; ஔர ஜோ பகவாந ஆத்மஸ்வபாவமேஂ ஹீ ஸ்தித ஹைஂ வே அநேகாந்தத்ருஷ்டிவாலே லோக மநுஷ்யவ்யவஹாரகா ஆஶ்ரய நஹீஂ கரகே ஆத்மவ்யவஹாரகா ஆஶ்ரய கரதே ஹைஂ, இஸலியே ராகீ -த்வேஷீ நஹீஂ ஹோதே அர்தாத் பரம உதாஸீந ரஹதே ஹைஂ ஔர இஸப்ரகார பரத்ரவ்யரூப கர்மகே ஸாத ஸம்பந்த ந கரகே மாத்ர ஸ்வத்ரவ்யகே ஸாத ஹீ ஸம்பந்த கரதே ஹைஂ, இஸலியே வே ஸ்வஸமய ஹைஂ ..௯௪..
அப த்ரவ்யகா லக்ஷண பதலாதே ஹைஂ : —
அந்வயார்த : — [அபரித்யக்தஸ்வபாவேந ] ஸ்வபாவகோ சோே பிநா [யத் ] ஜோ [உத்பாதவ்யயத்ருவத்வஸஂபத்தம் ] உத்பாத -வ்யய -த்ரௌவ்யஸஂயுக்த ஹை [ச ] ததா [குணவத் ஸபர்யாயஂ ] குணயுக்த ஔர பர்யாயஸஹித ஹை, [தத் ] உஸே [த்ரவ்யம் இதி ] ‘த்ரவ்ய’ [ப்ருவந்தி ] கஹதே ஹைஂ ..௯௫..
சோடயா விநா ஜ ஸ்வபாவநே உத்பாத -வ்யய -த்ருவயுக்த சே, வளீ குண நே பர்யய ஸஹித ஜே, ‘த்ரவ்ய’ பாக்யுஂ தேஹநே. ௯௫.
௧௭௦ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-