நதிக்ரமணாத் . யைவ ச ம்ருத்திகாயாஃ ஸ்திதிஸ்தாவேவ கும்பபிண்டயோஃ ஸர்கஸஂஹாரௌ, வ்யதிரேக - முகேநைவாந்வயஸ்ய ப்ரகாஶநாத் . யதி புநர்நேதமேவமிஷ்யேத ததாந்யஃ ஸர்கோந்யஃ ஸஂஹாரஃ அந்யா ஸ்திதிரித்யாயாதி . ததா ஸதி ஹி கேவலஂ ஸர்கஂ ம்ருகயமாணஸ்ய கும்பஸ்யோத்பாதநகாரணாபாவாத- பவநிரேவ பவேத், அஸதுத்பாத ஏவ வா . தத்ர கும்பஸ்யாபவநௌ ஸர்வேஷாமேவ பாவாநாமபவநிரேவ பவேத்; அஸதுத்பாதே வா வ்யோமப்ரஸவாதீநாமப்யுத்பாதஃ ஸ்யாத் . ததா கே வலஂ ஸஂஹாரமாரபமாணஸ்ய ம்ருத்பிண்டஸ்ய ஸஂஹாரகாரணாபாவாதஸஂஹரணிரேவ பவேத், ஸதுச்சேத ஏவ வா . தத்ர ம்ருத்பிண்டஸ்யாஸஂஹரணௌ பரத்ரவ்யோபாதேயருசிரூபமித்யாத்வஸ்ய பங்கோ நாஸ்தி . கதஂபூதஃ . பூர்வோக்தஸம்யக்த்வபர்யாயஸஂபவரஹிதஃ . கஸ்மாதிதி சேத் . பங்ககாரணாபாவாத், கடோத்பாதாபாவே ம்ருத்பிண்டஸ்யேவ . த்விதீயஂ ச காரணஂ ஸம்யக்த்வபர்யாயோத்பாதஸ்ய மித்யாத்வபர்யாயாபாவரூபேண தர்ஶநாத் . ததபி கஸ்மாத் . பர்யாயஸ்ய பர்யாயாந்தராபாவரூபத்வாத், கடபர்யாயஸ்ய ம்ருத்பிண்டாபாவரூபேணேவ . யதி புநஃ ஸம்யக்த்வோத்பாதநிரபேக்ஷோ பவதி மித்யாத்வபர்யாயாபாவஸ்தர்ஹ்யபாவ ஏவ ந ஸ்யாத் . கஸ்மாத் . அபாவகாரணாபாவாதிதி, கடோத்பாதாபாவே கும்பகா ஸர்க ஔர பிண்டகா ஸஂஹார ஹை, க்யோஂகி வ்யதிரேகோஂகே த்வாரா ௨அந்வய ப்ரகாஶித ஹோதா ஹை . ஔர யதி ஐஸா ஹீ (ஊ பர ஸமஜாயா ததநுஸார) ந மாநா ஜாய தோ ஐஸா ஸித்த ஹோகா கி ‘ஸர்க அந்ய ஹை, ஸஂஹார அந்ய ஹை, ஸ்திதி அந்ய ஹை .’ (அர்தாத் தீநோஂ ப்ருதக் ஹைஂ ஐஸா மாநநேகா ப்ரஸஂக ஆ ஜாயகா .) ஐஸா ஹோநே பர (க்யா தோஷ ஆதா ஹை, ஸோ ஸமஜாதே ஹைஂ) : —
கேவல ஸர்க -ஶோதக கும்பகீ (-வ்யய ஔர த்ரௌவ்யஸே பிந்ந மாத்ர உத்பாத கரநேகோ ஜாநேவாலே கும்பகீ) ௩உத்பாதந காரணகா அபாவ ஹோநேஸே உத்பத்தி ஹீ நஹீஂ ஹோகீ; அதவா தோ அஸத்கா ஹீ உத்பாத ஹோகா . ஔர வஹா, (௧) யதி கும்பகீ உத்பத்தி ந ஹோகீ தோ ஸமஸ்த ஹீ பாவோஂகீ உத்பத்தி ஹீ நஹீஂ ஹோகீ . (அர்தாத் ஜைஸே கும்பகீ உத்பத்தி நஹீஂ ஹோகீ உஸீப்ரகார விஶ்வகே கிஸீ பீ த்ரவ்யமேஂ கிஸீ பீ பாவகா உத்பாத ஹீ நஹீஂ ஹோகா, – யஹ தோஷ ஆயகா); அதவா (௨) யதி அஸத்கா உத்பாத ஹோ தோ ௪வ்யோம -புஷ்ப இத்யாதிகா பீ உத்பாத ஹோகா, (அர்தாத் ஶூந்யமேஂஸே பீ பதார்த உத்பந்ந ஹோநே லகேஂகே, – யஹ தோஷ ஆயகா .)
ஔர கேவல வ்யயாரம்பக (உத்பாத ஔர த்ரௌவ்யஸே ரஹித கேவல வ்யய கரநேகோ உத்யத ம்ருத்திகாபிண்டகா) ஸஂஹாரகாரணகா அபாவ ஹோநேஸே ஸஂஹார ஹீ நஹீஂ ஹோகா; அதவா தோ ஸத்கா ஹீ உச்சேத ஹோகா . வஹா, (௧) யதி ம்ருத்திகாபிண்டகா வ்யய ந ஹோகா தோ ஸமஸ்த ஹீ பாவோஂகா ஸஂஹார
௧வ்யதிரேக அந்வயகா அதிக்ரமண (உல்லஂகந) நஹீஂ கரதே, ஔர ஜோ ம்ருத்திகாகீ ஸ்திதி ஹை வஹீ
௧. வ்யதிரேக = பேத; ஏக தூஸரேரூப ந ஹோநா வஹ; ‘யஹ வஹ நஹீஂ ஹை’ ஐஸே ஜ்ஞாநகா நிமித்தபூத பிந்நரூபத்வ .
௨. அந்வய = ஏகரூபதா; ஸாத்ருஶ்யதா; ‘யஹ வஹீ ஹை’ ஐஸே ஜ்ஞாநகா காரணபூத ஏகரூபத்வ .
௩. உத்பாதநகாரண = உத்பத்திகா காரண . ௪. வ்யோமபுஷ்ப = ஆகாஶகே பூ ல .