அத ஸத்தாத்ரவ்யயோரநர்தாந்தரத்வே யுக்திமுபந்யஸ்யதி —
ண ஹவதி ஜதி ஸத்தவ்வஂ அஸத்துவஂ ஹவதி தஂ கதஂ தவ்வஂ .
ஹவதி புணோ அண்ணஂ வா தம்ஹா தவ்வஂ ஸயஂ ஸத்தா ..௧௦௫..
ந பவதி யதி ஸத்த்ரவ்யமஸத்த்ருவஂ பவதி தத்கதஂ த்ரவ்யம் .
பவதி புநரந்யத்வா தஸ்மாத்த்ரவ்யஂ ஸ்வயஂ ஸத்தா ..௧௦௫..
யதி ஹி த்ரவ்யஂ ஸ்வரூபத ஏவ ஸந்ந ஸ்யாத்ததா த்விதயீ கதிஃ அஸத்வா பவதி, ஸத்தாதஃ
ப்ருதக்வா பவதி . தத்ராஸத்பவத் த்ர்ரௌவ்யஸ்யாஸஂபவாதாத்மாநமதாரயத் த்ரவ்யமேவாஸ்தஂ கச்சேத்; ஸத்தாதஃ
விபாவகுணாந்தரஂ பரிணமதி, புத்கலத்ரவ்யஂ வா பூர்வோக்தஶுக்லவர்ணாதிகுணஂ த்யக்த்வா ரக்தாதிகுணாந்தரஂ பரிணமதி,
ஹரிதகுணஂ த்யக்த்வா பாண்டுரகுணாந்தரமாம்ரபலமிவேதி பாவார்தஃ ..௧௦௪.. ஏவஂ ஸ்வபாவவிபாவரூபா த்ரவ்யபர்யாயா
குணபர்யாயாஶ்ச நயவிபாகேந த்ரவ்யலக்ஷணஂ பவந்தி இதி கதநமுக்யதயா காதாத்வயேந சதுர்தஸ்தலஂ கதம் . அத
௨௦௨ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
அப, ஸத்தா ஔர த்ரவ்ய அர்தாந்தர (பிந்ந பதார்த, அந்ய பதார்த) நஹீஂ ஹோநேகே ஸம்பந்தமேஂ யுக்தி
உபஸ்தித கரதே ஹைஂ : —
அந்வயார்த : — [யதி ] யதி [த்ரவ்யஂ ] த்ரவ்ய [ஸத் ந பவதி ] (ஸ்வரூபஸே ஹீ) ஸத்
ந ஹோ தோ — (௧) [த்ருவஂ அஸத் பவதி ] நிஶ்சயஸே வஹ அஸத் ஹோகா; [தத் கதஂ த்ரவ்யஂ ] (ஜோ அஸத்
ஹோகா) வஹ த்ரவ்ய கைஸே ஹோ ஸகதா ஹை ? [புநஃ வா ] அதவா (யதி அஸத் ந ஹோ) தோ (௨) [அந்யத்
பவதி ] வஹ ஸத்தாஸே அந்ய (ப்ருதக்) ஹோ ! (ஸோ பீ கைஸே ஹோ ஸகதா ஹை ?) [தஸ்மாத் ] இஸலியே
[த்ரவ்யஂ ஸ்வயஂ ] த்ரவ்ய ஸ்வயஂ ஹீ [ஸத்தா ] ஹை ..௧௦௫..
டீகா : — யதி த்ரவ்ய ஸ்வரூபஸே ஹீ ௧ஸத் ந ஹோ தோ தூஸரீ கதி யஹ ஹோ கி வஹ —
(௧) ௨அஸத் ஹோகா, அதவா (௨) ஸத்தாஸே ப்ருதக் ஹோகா . வஹா, (௧) யதி வஹ அஸத் ஹோகா தோ,
த்ரௌவ்யகே அஸஂபவகே காரண ஸ்வயஂ ஸ்திர ந ஹோதா ஹுஆ த்ரவ்யகா ஹீ ௩அஸ்த ஹோ ஜாயகா; ஔர
௧. ஸத் = மௌஜூத .
௨. அஸத் = நஹீஂ மௌஜூத ஐஸா .
௩. அஸ்த = நஷ்ட . [ஜோ அஸத் ஹோ உஸகா டிகநா -மௌஜூத ரஹநா கைஸா ? இஸலியே த்ரவ்யகோ அஸத் மாநநேஸே,
த்ரவ்யகே அபாவகா ப்ரஸஂக ஆதா ஹை அர்தாத் த்ரவ்ய ஹீ ஸித்த நஹீஂ ஹோதா . ]
ஜோ த்ரவ்ய ஹோய ந ஸத், டரே ஜ அஸத், பநே க்யம த்ரவ்ய ஏ ?
வா பிந்ந டரதுஂ ஸத்த்வதீ ! தேதீ ஸ்வயஂ தே ஸத்த்வ சே. ௧௦௫.