ஏகஸ்மிந்த்ரவ்யே யத் த்ரவ்யஂ குணோ ந தத்பவதி, யோ குணஃ ஸ த்ரவ்யஂ ந பவதீத்யேவஂ யத் த்ரவ்யஸ்ய
குணரூபேண குணஸ்ய வா த்ரவ்யரூபேண தேநாபவநஂ ஸோதத்பாவஃ, ஏதாவதைவாந்யத்வவ்யவஹாரஸித்தேஃ . ந
புநர்த்ரவ்யஸ்யாபாவோ குணோ குணஸ்யாபாவோ த்ரவ்யமித்யேவஂலக்ஷணோபாவோதத்பாவஃ . ஏவஂ ஸத்யேகத்ரவ்ய-
ஸ்யாநேகத்வமுபயஶூந்யத்வமபோஹரூபத்வஂ வா ஸ்யாத் . ததா ஹி — யதா கலு சேதநத்ரவ்யஸ்யாபாவோ-
சேதநத்ரவ்யமசேதநத்ரவ்யஸ்யாபாவஶ்சேதநத்ரவ்யமிதி தயோரநேகத்வஂ, ததா த்ரவ்யஸ்யாபாவோ குணோ
குணஸ்யாபாவோ த்ரவ்யமித்யேகஸ்யாபி த்ரவ்யஸ்யாநேகத்வஂ ஸ்யாத் . யதா ஸுவர்ணஸ்யாபாவே ஸுவர்ணத்வஸ்யா-
பாவஃ ஸுவர்ணத்வஸ்யாபாவே ஸுவர்ணஸ்யாபாவ இத்யுபயஶூந்யத்வஂ, ததா த்ரவ்யஸ்யாபாவே குணஸ்யாபாவோ
யோபி குணஃ ஸ ந தத்த்வஂ த்ரவ்யமர்ததஃ பரமார்ததஃ, யஃ ஶுத்தஸத்தாகுணஃ ஸ முக்தாத்மத்ரவ்யஂ ந பவதி .
ஶுத்தஸத்தாஶப்தேந முக்தாத்மத்ரவ்யஂ வாச்யஂ ந பவதீத்யர்தஃ . ஏஸோ ஹி அதப்பாவோ ஏஷ உக்தலக்ஷணோ ஹி
ஸ்பு டமதத்பாவஃ . உக்தலக்ஷண இதி கோர்தஃ . குணகுணிநோஃ ஸஂஜ்ஞாதிபேதேபி ப்ரதேஶபேதாபாவஃ . ணேவ அபாவோ
த்தி ணித்திட்டோ நைவாபாவ இதி நிர்திஷ்டஃ . நைவ அபாவ இதி கோர்தஃ . யதா ஸத்தாவாசகஶப்தேந முக்தாத்ம-
த்ரவ்யஂ வாச்யஂ ந பவதி ததா யதி ஸத்தாப்ரதேஶைரபி ஸத்தாகுணாத்ஸகாஶாத்பிந்நஂ பவதி ததா யதா
கஹாநஜைநஶாஸ்த்ரமாலா ]
ஜ்ஞேயதத்த்வ -ப்ரஜ்ஞாபந
௨௧௧
டீகா : — ஏக த்ரவ்யமேஂ, ஜோ த்ரவ்ய ஹை வஹ குண நஹீஂ ஹை, ஜோ குண ஹை வஹ த்ரவ்ய நஹீஂ ஹை; —
இஸப்ரகார ஜோ த்ரவ்யகா குணரூபஸே அபவந (-ந ஹோநா) அதவா குணகா த்ரவ்யரூபஸே அபவந வஹ
அதத்பாவ ஹை; க்யோஂகி இதநேஸே ஹீ அந்யத்வவ்யவஹார (-அந்யத்வரூப வ்யவஹார) ஸித்த ஹோதா ஹை . பரந்து
த்ரவ்யகா அபாவ குண ஹை, குணகா அபாவ த்ரவ்ய ஹை; — ஐஸே லக்ஷணவாலா அபாவ வஹ அதத்பாவ நஹீஂ
ஹை . யதி ஐஸா ஹோ தோ (௧) ஏக த்ரவ்யகோ அநேகத்வ ஆ ஜாயகா, (௨) உபயஶூந்யதா (தோநோஂகா
அபாவ) ஹோ ஜாயகீ, அதவா (௩) அபோஹரூபதா ஆ ஜாயகீ . இஸீ கோ ஸமஜாதே ஹைஂ : —
(த்ரவ்யகா அபாவ வஹ குண ஹை ஔர குணகா அபாவ வஹ த்ரவ்ய; வஹ ஐஸா மாநநே பர ப்ரதம
தோஷ இஸ ப்ரகார ஆயகா : — )
(௧) ஜைஸே சேதநத்ரவ்யகா அபாவ வஹ அசேதந த்ரவ்ய ஹை, அசேதநத்ரவ்யகா அபாவ வஹ
சேதநத்ரவ்ய ஹை, — இஸப்ரகார உநகே அநேகத்வ (த்வித்வ) ஹை, உஸீப்ரகார த்ரவ்யகா அபாவ வஹ குண,
குணகா அபாவ வஹ த்ரவ்ய — இஸப்ரகார ஏக த்ரவ்யகே பீ அநேகத்வ ஆ ஜாயகா . (அர்தாத் த்ரவ்யகே
ஏக ஹோநேபர பீ உஸகே அநேகத்வகா ப்ரஸஂக ஆ ஜாயகா .)
(அதவா உபயஶூந்யத்வரூப தூஸரா தோஷ இஸ ப்ரகார ஆதா ஹை : — )
(௨) ஜைஸே ஸுவர்ணகே அபாவ ஹோநே பர ஸுவர்ணத்வகா அபாவ ஹோ ஜாதா ஹை ஔர
ஸுவர்ணத்வகா அபாவ ஹோநே பர ஸுவர்ணகா அபாவ ஹோ ஜாதா ஹை, — இஸப்ரகார உபயஶூந்யத்வ –
தோநோஂகா அபாவ ஹோ ஜாதா ஹை; உஸீப்ரகார த்ரவ்யகா அபாவ ஹோநே பர குணகா அபாவ ஔர குணகா
அபாவ ஹோநே பர த்ரவ்யகா அபாவ ஹோ ஜாயகா; — இஸப்ரகார உபயஶூந்யதா ஹோ ஜாயகீ . (அர்தாத்