க்ரியாபாவவத்த்வேந கேவலபாவவத்த்வேந ச த்ரவ்யஸ்யாஸ்தி விஶேஷஃ . தத்ர பாவவந்தௌ க்ரியாவந்தௌ ச புத்கலஜீவௌ, பரிணாமாத்பேதஸஂகாதாப்யாஂ சோத்பத்யமாநாவதிஷ்டமாநபஜ்யமாநத்வாத் . ஶேஷத்ரவ்யாணி து பாவவந்த்யேவ, பரிணாமாதேவோத்பத்யமாநாவதிஷ்டமாநபஜ்யமாநத்வாதிதி நிஶ்சயஃ . தத்ர பரிணாம- மாத்ரலக்ஷணோ பாவஃ, பரிஸ்பந்தநலக்ஷணா க்ரியா . தத்ர ஸர்வாண்யபி த்ரவ்யாணி பரிணாமஸ்வபாவத்வாத் பரிணாமேநோபாத்தாந்வயவ்யதிரேகாண்யவதிஷ்டமாநோத்பத்யமாநபஜ்யமாநாநி பாவவந்தி பவந்தி . புத்கலாஸ்து பரிஸ்பந்தஸ்வபாவத்வாத்பரிஸ்பந்தேந பிந்நாஃ ஸஂகாதேந, ஸஂஹதாஃ புநர்பேதேநோத்பத்யமாநாவ- திஷ்டமாநபஜ்யமாநாஃ க்ரியாவந்தஶ்ச பவந்தி . ததா ஜீவா அபி பரிஸ்பந்தஸ்வபாவத்வாத்பரிஸ்பந்தேந ப்ரதிஸமயபரிணதிரூபா அர்தபர்யாயா பண்யந்தே . யதா ஜீவோநேந ஶரீரேண ஸஹ பேதஂ வியோகஂ த்யாகஂ க்ருத்வா பவாந்தரஶரீரேண ஸஹ ஸஂகாதஂ மேலாபகஂ கரோதி ததா விபாவவ்யஞ்ஜநபர்யாயோ பவதி, தஸ்மாதேவ பவாந்தரஸஂக்ரமணாத்ஸக்ரியத்வஂ பண்யதே . புத்கலாநாஂ ததைவ விவக்ஷிதஸ்கந்தவிகடநாத்ஸக்ரியத்வேந ஸ்கந்தாந்தர- ஸஂயோகே ஸதி விபாவவ்யஞ்ஜநபர்யாயோ பவதி . முக்தஜீவாநாஂ து நிஶ்சயரத்நத்ரயலக்ஷணேந பரமகாரணஸமய- ஸாரஸஂஜ்ஞேந நிஶ்சயமோக்ஷமார்கபலேநாயோகிசரமஸமயே நககேஶாந்விஹாய பரமௌதாரிகஶரீரஸ்ய விலீயமாந- ரூபேண விநாஶே ஸதி கேவலஜ்ஞாநாத்யநந்தசதுஷ்டயவ்யக்திலக்ஷணேந பரமகார்யஸமயஸாரரூபேண ஸ்வபாவவ்யஞ்ஜந- பர்யாயேண க்ருத்வா யோஸாவுத்பாதஃ ஸ பேதாதேவ பவதி, ந ஸஂகாதாத் . கஸ்மாதிதி சேத் ஶரீராந்தரேண ஸஹ
டீகா : — கோஈ த்ரவ்ய ‘பாவ’ ததா ‘க்ரியாவாலே’ ஹோநேஸே ஔர கோஈ த்ரவ்ய கேவல ‘பாவ’ வாலே ஹோநேஸே, – இஸ அபேக்ஷாஸே த்ரவ்யகா விஶேஷ (பேத) ஹை . வஹா புத்கல ததா ஜீவ (௧) பாவவாலே ததா (௨) க்ரியாவாலே ஹைஂ, க்யோஂகி (௧) பரிணாம த்வாரா ததா (௨) ஸஂகாத ஔர பேதகே த்வாரா வே உத்பந்ந ஹோதே ஹைஂ, டிகதே ஹைஂ ஔர நஷ்ட ஹோதே ஹைஂ . ஶேஷ த்ரவ்ய தோ பாவவாலே ஹீ ஹைஂ, க்யோஂகி வே பரிணாமகே த்வாரா ஹீ உத்பந்ந ஹோதே ஹைஂ, டிகதே ஹை ஔர நஷ்ட ஹோதே ஹைஂ — ஐஸா நிஶ்சய ஹை .
உஸமேஂ, ‘பாவ’கா லக்ஷண பரிணாமமாத்ர ஹை; ‘க்ரியா’ கா லக்ஷண பரிஸ்பஂத (-கம்பந) ஹை . வஹா ஸமஸ்த ஹீ த்ரவ்ய பாவவாலே ஹைஂ, க்யோஂகி பரிணாமஸ்வபாவவாலே ஹோநேஸே பரிணாமகே த்வாரா ௧அந்வய ஔர வ்யதிரேகோஂகோ ப்ராப்த ஹோதே ஹுஏ வே உத்பந்ந ஹோதே ஹைஂ, டிகதே ஹைஂ ஔர நஷ்ட ஹோதே ஹைஂ . புத்கல தோ (பாவவாலே ஹோநேகே அதிரிக்த) க்ரியாவாலே பீ ஹோதே ஹைஂ, க்யோஂகி பரிஸ்பஂதஸ்வபாவவாலே ஹோநேஸே பரிஸ்பஂதகே த்வாரா ௨ப்ருதக் புத்கல ஏகத்ரித ஹோ ஜாதே ஹைஂ, இஸலியே ஔர ஏகத்ரித – மிலே ஹுஏ புத்கல புநஃ ப்ருதக் ஹோ ஜாதே ஹைஂ, இஸலியே (இஸ அபேக்ஷாஸே) வே உத்பந்ந ஹோதே ஹைஂ, டிகதே ஹைஂ ஔர நஷ்ட ஹோதே ஹைஂ . ததா ஜீவ பீ பாவவாலே ஹோநேகே அதிரிக்த) க்ரியாவாலே பீ ஹோதே ஹைஂ, க்யோஂகி
௨௫௬ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௧. அந்வய, ஸ்தாயீபநேகோ ஔர வ்யதிரேக, உத்பாத ததா வ்யயபநேகோ பதலாதே ஹைஂ .
௨. ப்ருதக் புத்கல கஂபநகே த்வாரா ஏகத்ரித ஹோதே ஹைஂ . வஹா வே பிந்நபநேஸே நஷ்ட ஹுஏ, புத்கலபநேஸே டிகே ஔர ஏகத்ரபநேஸே உத்பந்ந ஹுஏ .