பர்யாயத்வே ஶப்தஸ்ய ப்ருதிவீஸ்கந்தஸ்யேவ ஸ்பர்ஶநாதீந்த்ரியவிஷயத்வம்; அபாஂ க்ராணேந்த்ரியாவிஷயத்வாத், ஜ்யோதிஷோ க்ராணரஸநேந்த்ரியாவிஷயத்வாத், மருதோ க்ராணரஸநசக்ஷுரிந்த்ரியாவிஷயத்வாச்ச . ந சாகந்தா- கந்தரஸாகந்தரஸவர்ணாஃ ஏவமப்ஜ்யோதிர்மாருதஃ, ஸர்வபுத்கலாநாஂ ஸ்பர்ஶாதிசதுஷ்கோபேதத்வாப்யுபகமாத்; வ்யக்தஸ்பர்ஶாதிசதுஷ்காநாஂ ச சந்த்ரகாந்தாரணியவாநாமாரம்பகைரேவ புத்கலைரவ்யக்தகந்தாவ்யக்தகந்தரஸா- வ்யக்தகந்தரஸவர்ணாநாமப்ஜ்யோதிருதரமருதாமாரம்பதர்ஶநாத் . ந ச க்வசித்கஸ்யசித் குணஸ்ய வ்யக்தா- பௌத்கலஃ . யதா ஜீவஸ்ய நரநாரகாதிவிபாவபர்யாயாஃ ததாயஂ ஶப்தஃ புத்கலஸ்ய விபாவபர்யாயோ, ந ச குணஃ . கஸ்மாத் . குணஸ்யாவிநஶ்வரத்வாத், அயஂ ச விநஶ்வரோ . நையாயிகமதாநுஸாரீ கஶ்சித்வதத்யாகாஶ- குணோயஂ ஶப்தஃ . பரிஹாரமாஹ – ஆகாஶகுணத்வே ஸத்யமூர்தோ பவதி . அமூர்தஶ்ச ஶ்ரவணேந்த்ரியவிஷயோ ந பவதி, த்ருஶ்யதே ச ஶ்ரவணேந்த்ரியவிஷயத்வம் . ஶேஷேந்த்ரியவிஷயஃ கஸ்மாந்ந பவதீதி சேத் —
ஔர ‘‘யதி ஶப்த புத்கலகீ பர்யாய ஹோ தோ வஹ ப்ருத்வீஸ்கஂதகீ பாதி ஸ்பர்ஶநாதிக இத்ரியோஂகா விஷய ஹோநா சாஹியே, அர்தாத் ஜைஸே ப்ருத்வீஸ்கஂதரூப புத்கலபர்யாய ஸர்வ இந்த்ரியோஂஸே ஜ்ஞாத ஹோதீ ஹை உஸீப்ரகார ஶப்தரூப புத்கலபர்யாய பீ ஸபீ இந்த்ரியோஂஸே ஜ்ஞாத ஹோநீ சாஹியே’’ (ஐஸா தர்க கியா ஜாய தோ) ஐஸா பீ நஹீஂ ஹை; க்யோஂகி பாநீ (புத்கலகீ பர்யாய ஹோநே பர பீ) க்ராணேந்த்ரியகா விஷய நஹீஂ ஹை; அக்நி (புத்கலகீ பர்யாய ஹோநே பர பீ) க்ராணேந்த்ரிய ததா ரஸநேந்த்ரியகா விஷய நஹீஂ ஹை ஔர வாயு (புத்கலகீ பர்யாய ஹோநே பரபீ) க்ராண, ரஸநா ததா சக்ஷுஇந்த்ரியகா விஷய நஹீஂ ஹை . ஔர ஐஸா பீ நஹீஂ ஹை கி பாநீ கஂத ரஹித ஹை (இஸலியே நாகஸே அக்ராஹ்ய ஹை ), அக்நி கஂத ததா ரஸ ரஹித ஹை (இஸலியே நாக, ஜீபஸே அக்ராஹ்ய ஹை ) ஔர வாயு கஂத, ரஸ ததா வர்ண ரஹித ஹை (இஸலியே நாக, ஜீப ததா ஆகோஂஸே அக்ராஹ்ய ஹை ); க்யோஂகி ஸபீ புத்கல ஸ்பர்ஶாதி ௧சதுஷ்கயுக்த ஸ்வீகார கியே கயே ஹைஂ க்யோஂகி ஜிநகே ஸ்பர்ஶாதி சதுஷ்க வ்யக்த ஹைஂ ஐஸே (௧) சந்த்ரகாஂதமணிகோ, (௨) அரணிகோ ஔர (௩) ஜௌ கோ ஜோ புத்கல உத்பந்ந கரதே ஹைஂ உந்ஹீஂ கே த்வாரா (௧) ஜிஸகீ கஂத அவ்யக்த ஹை ஐஸே பாநீகீ, (௨) ஜிஸகீ கஂத ததா ரஸ அவ்யக்த ஹை ஐஸீ அக்நிகீ ஔர (௩) ஜிஸகீ கஂத, ரஸ ததா வர்ண அவ்யக்த ஹை ஐஸீ உதரவாயுகீ உத்பத்தி ஹோதீ தேகீ ஜாதீ ஹை .
௨௬௨ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௧. சதுஷ்க = சதுஷ்டய, சாரகா ஸமூஹ . [ஸமஸ்த புத்கலோஂமேஂ — ப்ருத்வீ, ஜல, அக்நி ஔர வாயு இந ஸபஹீமேஂ —
ஸ்பர்ஶாதி சாரோஂ குண ஹோதே ஹைஂ . மாத்ர அந்தர இதநா ஹீ ஹைஂ கி ப்ருத்வீமேஂ சாரோஂ குண வ்யக்த ஹைஂ, பாநீமேஂ கஂத அவ்யக்த
ஹை, அக்நிமேஂ கஂத ததா ரஸ அவ்யக்த ஹை, ஔர வாயுமேஂ கஂத, ரஸ, ததா வர்ண அவ்யக்த ஹைஂ . இஸ பாதகீ ஸித்திகே
லியே யுக்தி இஸப்ரகார ஹை : – சந்த்ரகாந்தமணிரூப ப்ருத்வீமேஂஸே பாநீ ஜரதா ஹை; அரணிகீ -லகீமேஂஸே அக்நி ப்ரகட
ஹோதீ ஹை ஔர ஜௌ காநேஸே பேடமேஂ வாயு உத்பந்ந ஹோதீ ஹை; இஸலியே (௧) சந்த்ரகாஂதமணிமேஂ, (௨) அரணி -லகீமேஂ
ஔர (௩) ஜௌ மேஂ ரஹநேவாலே சாரோஂ குண (௧) பாநீமேஂ, (௨) அக்நிமேஂ ஔர (௩) வாயுமேஂ ஹோநே சாஹியே . மாத்ர
அந்தர இதநா ஹீ ஹை கி உந குணோஂமேஂஸே குச அப்ரகடரூபஸே பரிணமித ஹுயே ஹைஂ . ஔர பி ர, பாநீமேஂஸே மோதீரூப
ப்ருத்வீகாய அதவா அக்நிமேஂஸே காஜலரூப ப்ருத்வீகாயகே உத்பந்ந ஹோநே பர சாரோஂ குண ப்ரகட ஹோதே ஹுயே தேகே ஜாதே
ஹைஂ . ]