ஸூத்ரயிஷ்யதே ஹி ஸ்வயமாகாஶஸ்ய ப்ரதேஶலக்ஷணமேகாணுவ்யாப்யத்வமிதி . இஹ து யதாகாஶஸ்ய ப்ரதேஶாஸ்ததா ஶேஷத்ரவ்யாணாமிதி ப்ரதேஶலக்ஷணப்ரகாரைகத்வமாஸூத்ர்யதே . ததோ யதைகாணுவ்யாப்யேநாஂஶேந கண்யமாநஸ்யாகாஶஸ்யாநந்தாஂஶத்வாதநந்தப்ரதேஶத்வஂ ததைகாணுவ்யாப்யேநாஂஶேந கண்யமாநாநாஂ தர்மாதர்மைக- ஜீவாநாமஸஂக்யேயாஂஶத்வாத் ப்ரத்யேகமஸஂக்யேயப்ரதேஶத்வம் . யதா சாவஸ்திதப்ரமாணயோர்தர்மாதர்மயோஸ்ததா ஸஂவர்தவிஸ்தாராப்யாமநவஸ்திதப்ரமாணஸ்யாபி ஶுஷ்கார்த்ரத்வாப்யாஂ சர்மண இவ ஜீவஸ்ய ஸ்வாஂஶால்ப- பஹுத்வாபாவாதஸஂக்யேயப்ரதேஶத்வமேவ . அமூர்தஸஂவர்தவிஸ்தாரஸித்திஶ்ச ஸ்தூலக்ருஶஶிஶுகுமாரஶரீரவ்யாபி- த்வாதஸ்தி ஸ்வஸஂவேதநஸாத்யைவ . புத்கலஸ்ய து த்ரவ்யேணைகப்ரதேஶமாத்ரத்வாதப்ரதேஶத்வே யதோதிதே ஸத்யபி உத்பத்திர்பணிதா . பரமாணுவ்யாப்தக்ஷேத்ரஂ ப்ரதேஶோ பவதி . ததக்ரே விஸ்தரேண கதயதி இஹ து ஸூசிதமேவ ..௧௩௭.. ஏவஂ பஞ்சமஸ்தலே ஸ்வதந்த்ரகாதாத்வயஂ கதம் . அத காலத்ரவ்யஸ்ய த்விதீயாதிப்ரதேஶரஹிதத்வேநாப்ரதேஶத்வஂ வ்யவஸ்தாபயதி — ஸமஓ ஸமயபர்யாயஸ்யோபாதாநகாரணத்வாத்ஸமயஃ காலாணுஃ . து புநஃ . ஸ ச கதஂபூதஃ .
டீகா : — (பகவத் குந்தகுந்தாசார்ய) ஸ்வயஂ ஹீ (௧௪௦ வேஂ) ஸூத்ர த்வாரா கஹேஂகே கி ஆகாஶகே ப்ரதேஶகா லக்ஷண ஏகாணுவ்யாப்யத்வ ஹை (அர்தாத் ஏக பரமாணுஸே வ்யாப்த ஹோநா வஹ ப்ரதேஶகா லக்ஷண ஹை ); ஔர யஹா (இஸ ஸூத்ர யா காதாமேஂ) ‘ஜிஸ ப்ரகார ஆகாஶகே ப்ரதேஶ ஹைஂ உஸீப்ரகார ஶேஷ த்ரவ்யோஂகே ப்ரதேஶ ஹைஂ’ இஸப்ரகார ப்ரதேஶகே லக்ஷணகீ ஏகப்ரகாரதா கஹீ ஜாதீ ஹை .
இஸலியே, ஜைஸே ஏகாணுவ்யாப்ய (-ஏக பரமாணுஸே வ்யாப்த ஹோ ஐஸே) அஂஶகே த்வாரா கிநே ஜாநே பர ஆகாஶகே அநந்த அஂஶ ஹோநேஸே ஆகாஶ அநந்தப்ரதேஶீ ஹை, உஸீப்ரகார ஏகாணுவ்யாப்ய ( – ஏக பரமாணுஸே வ்யாப்த ஹோநே யோக்ய) அஂஶகே த்வாரா கிநே ஜாநே பர தர்ம, அதர்ம ஔர ஏக ஜீவகே அஸஂக்யாத அஂஶ ஹோநேஸே வே – ப்ரத்யேக அஸஂக்யாதப்ரதேஶீ ஹை . ஔர ஜைஸே ௧அவஸ்தித ப்ரமாணவாலே தர்ம ததா அதர்ம அஸஂக்யாதப்ரதேஶீ ஹைஂ, உஸீப்ரகார ஸஂகோசவிஸ்தாரகே காரண ௨அநவஸ்தித ப்ரமாணவாலே ஜீவகே — ஸூகே -கீலே சமேகீ பாதி — நிஜ அஂஶோஂகா அல்பபஹுத்வ நஹீஂ ஹோதா இஸலியே அஸஂக்யாதப்ரதேஶீபநா ஹீ ஹை . (யஹா யஹ ப்ரஶ்ந ஹோதா ஹை கி அமூர்த ஐஸே ஜீவகா ஸஂகோசவிஸ்தார கைஸே ஸஂபவ ஹை ? உஸகா ஸமாதாந கியா ஜாதா ஹை : — ) அமூர்தகே ஸஂகோசவிஸ்தாரகீ ஸித்தி தோ அபநே அநுபவஸே ஹீ ஸாத்ய ஹை, க்யோஂகி (ஸபகோ ஸ்வாநுபவஸே ஸ்பஷ்ட ஹை கி) ஜீவ ஸ்தூல ததா க்ருஶ ஶரீரமேஂ, ததா பாலக ஔர குமாரகே ஶரீரமேஂ வ்யாப்த ஹோதா ஹை .
புத்கல தோ த்ரவ்யதஃ ஏகப்ரதேஶமாத்ர ஹோநேஸே யதோக்த (பூர்வகதித) ப்ரகாரஸே அப்ரதேஶீ ஹை
௧. அவஸ்தித ப்ரமாண = நியத பரிமாண, நிஶ்சித மாப; (தர்ம ததா அதர்ம த்ரவ்யகா மாப லோக ஜிதநா நியத ஹை .)
௨. அநவஸ்தித = அநியத; அநிஶ்சித; (ஸூகே -கீலே சர்மகீ பாதி ஜீவ பரக்ஷேத்ரகீ அபேக்ஷாஸே ஸஂகோச விஸ்தாரகோ ப்ராப்த ஹோநேஸே அநிஶ்சித மாபவாலா ஹை . ஐஸா ஹோநே பர பீ, ஜைஸே சமேகே நிஜ -அஂஶ கம -ப நஹீஂ ஹோதே, உஸீப்ரகார ஜீவகே நிஜ -அஂஶ கம -ப நஹீஂ ஹோதே; இஸலியே வஹ ஸதா நியத அஸஂக்யப்ரதேஶீ ஹீ ஹை .)