அப்ரதேஶ ஏவ ஸமயோ, த்ரவ்யேண ப்ரதேஶமாத்ரத்வாத் . ந ச தஸ்ய புத்கலஸ்யேவ பர்யாயேணாப்ய- நேகப்ரதேஶத்வஂ, யதஸ்தஸ்ய நிரந்தரஂ ப்ரஸ்தாரவிஸ்த்ருதப்ரதேஶமாத்ராஸஂக்யேயத்ரவ்யத்வேபி பரஸ்பரஸஂபர்கா- ஸஂபவாதேகைகமாகாஶப்ரதேஶமபிவ்யாப்ய தஸ்துஷஃ ப்ரதேஶமாத்ரஸ்ய பரமாணோஸ்ததபிவ்யாப்தமேகமாகாஶப்ரதேஶஂ மந்தகத்யா வ்யதிபதத ஏவ வ்ருத்திஃ ..௧௩௮..
அத காலபதார்தஸ்ய த்ரவ்யபர்யாயௌ ப்ரஜ்ஞாபயதி — பரஸ்பரபந்தோ பவதி ததாவிதபந்தாபாவாத்பர்யாயேணாபி . அயமத்ரார்தஃ — யஸ்மாத்புத்கலபரமாணோரேகப்ரதேஶ- கமநபர்யந்தஂ ஸஹகாரித்வஂ க ரோதி ந சாதிகஂ தஸ்மாதேவ ஜ்ஞாயதே ஸோப்யேகப்ரதேஶ இதி ..௧௩௮.. அத பூர்வோக்தகாலபதார்தஸ்ய பர்யாயஸ்வரூபஂ த்ரவ்யஸ்வரூபஂ ச ப்ரதிபாதயதி — வதிவததோ தஸ்ய பூர்வஸூத்ரோதித-
டீகா : — கால, த்ரவ்யஸே ப்ரதேஶமாத்ர ஹோநேஸே, அப்ரதேஶீ ஹீ ஹை . ஔர உஸே புத்கலகீ பாதி பர்யாயஸே பீ அநேகப்ரதேஶீபநா நஹீஂ ஹை; க்யோஂகி பரஸ்பர அந்தரகே பிநா ௧ப்ரஸ்தாரரூப விஸ்த்ருத ப்ரதேஶமாத்ர அஸஂக்யாத காலத்ரவ்ய ஹோநே பர பீ பரஸ்பர ஸஂபர்க ந ஹோநேஸே ஏக -ஏக ஆகாஶப்ரதேஶகோ வ்யாப்த கரகே ரஹநேவாலே காலத்ரவ்யகீ வ்ருத்தி தபீ ஹோதீ ஹை (அர்தாத் காலாணுகீ பரிணதி தபீ நிமித்தபூத ஹோதீ ஹை ) கி ஜப ௨ப்ரதேஶமாத்ர பரமாணு உஸ (காலாணு) ஸே வ்யாப்த ஏக ஆகாஶப்ரதேஶகோ மந்தகதிஸே உல்லஂகந கரதா ஹோ .
பாவார்த : — லோகாகாஶகே அஸஂக்யாதப்ரதேஶ ஹைஂ . ஏக -ஏக ப்ரதேஶமேஂ ஏக -ஏக காலாணு ரஹா ஹுஆ ஹை . வே காலாணு ஸ்நிக்த -ரூக்ஷகுணகே அபாவகே காரண ரத்நோஂகீ ராஶிகீ பாதி ப்ருதக்- ப்ருதக் ஹீ ரஹதே ஹைஂ; புத்கல -பரமாணுஓஂகீ பாதி பரஸ்பர மிலதே நஹீஂ ஹைஂ .
ஜப புத்கலபரமாணு ஆகாஶகே ஏக ப்ரதேஶகோ மந்த கதிஸே உல்லஂகந கரதா ஹை (அர்தாத் ஏக ப்ரதேஶஸே தூஸரே அநந்தர -நிகடதம ப்ரதேஶ பர மந்த கதிஸே ஜாதா ஹை ) தப உஸ (உல்லஂகித கியே ஜாநேவாலே) ப்ரதேஶமேஂ ரஹநேவாலா காலாணு உஸமேஂ நிமித்தபூதரூபஸே ரஹதா ஹை . இஸப்ரகார ப்ரத்யேக காலாணு புத்கலபரமாணுகே ஏகப்ரதேஶ தககே கமந பர்யஂத ஹீ ஸஹகாரீரூபஸே ரஹதா ஹை, அதிக நஹீஂ; இஸஸே ஸ்பஷ்ட ஹோதா ஹை கி காலத்ரவ்ய பர்யாயஸே பீ அநேகப்ரதேஶீ நஹீஂ ஹை ..௧௩௮..
அப, காலபதார்தகே த்ரவ்ய ஔர பர்யாயகோ பதலாதே ஹைஂ : – ப்ர. ௩௫
௧. ப்ரஸ்தார = விஸ்தார . (அஸஂக்யாத காலத்ரவ்ய ஸமஸ்த லோகாகாஶமேஂ பை லே ஹுஏ ஹைஂ . உநகே பரஸ்பர அந்தர நஹீஂ ஹை, க்யோஂகி ப்ரத்யேக ஆகாஶப்ரதேஶமேஂ ஏக -ஏக காலத்ரவ்ய ரஹ ரஹா ஹை .)
௨. ப்ரதேஶமாத்ர = ஏகப்ரதேஶீ . (ஜப ஏகப்ரதேஶீ ஐஸா பரமாணு கிஸீ ஏக ஆகாஶப்ரதேஶகோ மந்தகதிஸே
உல்லஂகந கர ரஹா ஹோ தபீ உஸ ஆகாஶப்ரதேஶமேஂ ரஹநேவாலே காலத்ரவ்யகீ பரிணதி உஸமேஂ நிமித்தபூதரூபஸே
வர்ததீ ஹை .)