வ்யஂஜிதநித்யத்வே யோர்தஃ தத்து த்ரவ்யம் . ஏவமநுத்பந்நாவித்வஸ்தோ த்ரவ்யஸமயஃ, உத்பந்நப்ரத்வஂஸீ பர்யாய- ஸமயஃ . அநஂஶஃ ஸமயோயமாகாஶப்ரதேஶஸ்யாநஂஶத்வாந்யதாநுபபத்தேஃ . ந சைகஸமயேந பரமாணோரா- லோகாந்தகமநேபி ஸமயஸ்ய ஸாஂஶத்வஂ, விஶிஷ்டகதிபரிணாமாத்விஶிஷ்டாவகாஹபரிணாமவத் . ததா ஹி — யதா விஶிஷ்டாவகாஹபரிணாமாதேகபரமாணுபரிமாணோநந்தபரமாணுஸ்கந்தஃ பரமாணோரநஂஶத்வாத் புநரப்யநந்தாஂஶத்வஂ ந ஸாதயதி, ததா விஶிஷ்டகதிபரிணாமாதேககாலாணுவ்யாப்தைகாகாஶப்ரதேஶாதி- ஸஂக்யேயாஸஂக்யேயாநந்தஸமயோ பவதி, ததாபி வர்தமாநஸமயஂ ப்ரத்யுத்பந்நப்ரத்வஂஸீ . யஸ்து பூர்வோக்தத்ரவ்யகாலஃ ஸ த்ரிகாலஸ்தாயித்வேந நித்ய இதி . ஏவஂ காலஸ்ய பர்யாயஸ்வரூபஂ த்ரவ்யஸ்வரூபஂ ச ஜ்ஞாதவ்யம் .. அதவாநேந காதாத்வயேந ஸமயரூபவ்யவஹாரகாலவ்யாக்யாநஂ க்ரியதே . நிஶ்சயகாலவ்யாக்யாநஂ து ‘உப்பாதோ பத்தஂஸோ’ இத்யாதி காதாத்ரயேணாக்ரே கரோதி . தத்யதா — ஸமஓ பரமார்தகாலஸ்ய பர்யாயபூதஸமயஃ . அவப்பதேஸோ அபகதப்ரதேஶோ த்விதீயாதிப்ரதேஶரஹிதோ நிரஂஶ இத்யர்தஃ . கதஂ நிரஂஶ இதி சேத் . பதேஸமேத்தஸ்ஸ தவியஜாதஸ்ஸ ப்ரதேஶமாத்ரபுத்கலத்ரவ்யஸ்ய ஸஂபந்தீ யோஸௌ பரமாணுஃ வதிவாதாதோ வட்டதி வ்யதிபாதாத் மந்தகதி- கமநாத்ஸகாஶாத்ஸ பரமாணுஸ்தாவத்கமநரூபேண வர்ததே . கஂ ப்ரதி . பதேஸமாகாஸதவியஸ்ஸ விவக்ஷிதை- காகாஶப்ரதேஶஂ ப்ரதி . இதி ப்ரதமகாதாவ்யாக்யாநம் . வதிவததோ தஂ தேஸஂ ஸ பரமாணுஸ்தமாகாஶப்ரதேஶஂ யதா வ்யதிபதிதோதிக்ராந்தோ பவதி தஸ்ஸம ஸமஓ தேந புத்கலபரமாணுமந்தகதிகமநேந ஸமஃ ஸமாநஃ ஸமயோ பவதீதி நிரஂஶத்வமிதி வர்தமாநஸமயோ வ்யாக்யாதஃ . இதாநீஂ பூர்வாபரஸமயௌ கதயதி — ததோ பரோ புவ்வோ தஸ்மாத்பூர்வோக்தவர்தமாநஸமயாத்பரோ பாவீ கோபி ஸமயோ பவிஷ்யதி பூர்வமபி கோபி கதஃ அத்தோ ஜோ ஏவஂ யஃ ஸமயத்ரயரூபோர்தஃ ஸோ காலோ ஸோதீதாநாகதவர்தமாநரூபேண த்ரிவிதவ்யவஹாரகாலோ பண்யதே . ஸமஓ உப்பண்ணபத்தஂஸீ தேஷு த்ரிஷு மத்யே யோஸௌ வர்தமாநஃ ஸ உத்பந்நப்ரத்வஂஸீ அதீதாநாகதௌ து ஸஂக்யேயாஸஂக்யே- ஜிஸகா நித்யத்வ ப்ரகட ஹோதா ஹை ஐஸா பதார்த வஹ த்ரவ்ய ஹை . இஸப்ரகார த்ரவ்யஸமய (காலத்ரவ்ய) அநுத்பந்ந -அவிநஷ்ட ஹை ஔர பர்யாயஸமய உத்பந்நத்வஂஸீ ஹை (அர்தாத் ‘ஸமய’ பர்யாய உத்பத்தி- விநாஶவாலீ ஹை .) யஹ ‘ஸமய’ நிரஂஶ ஹை, க்யோஂகி யதி ஐஸா ந ஹோ தோ ஆகாஶகே ப்ரதேஶகா நிரஂஶத்வ ந பநே .
ஔர ஏக ஸமயமேஂ பரமாணு லோககே அந்த தக ஜாதா ஹை பி ர பீ ‘ஸமய’ கே அஂஶ நஹீஂ ஹோதே; க்யோஂகி ஜைஸே (பரமாணுகே ) விஶிஷ்ட (காஸ ப்ரகாரகா) அவகாஹபரிணாம ஹோதா ஹை உஸீப்ரகார (பரமாணுகே) விஶிஷ்ட கதிபரிணாம ஹோதா ஹை . இஸே ஸமஜாதே ஹைஂ : — ஜைஸே விஶிஷ்ட அவகாஹபரிணாமகே காரண ஏக பரமாணுகே பரிமாணகே பராபர அநந்த பரமாணுஓஂகா ஸ்கஂத பநதா ஹை ததாபி வஹ ஸ்கஂத பரமாணுகே அநந்த அஂஶோஂகோ ஸித்த நஹீஂ கரதா, க்யோஂகி பரமாணு நிரஂஶ ஹை; உஸீப்ரகார ஜைஸே ஏக காலாணுஸே வ்யாப்த ஏக ஆகாஶப்ரதேஶகே அதிக்ரமணகே மாபகே பராபர ஏக ‘ஸமய’ மேஂ பரமாணு விஶிஷ்ட கதிபரிணாமகே காரண லோககே ஏக சோரஸே தூஸரே சோர தக ஜாதா ஹை தப (உஸ பரமாணுகே